عده‌ای معتقدند که تحریم‌ها می‌تواند برای رشد صنایع داخلی و تقویت توانمندی‌های ملی مؤثر باشد و از طرف دیگر، برخی، نگرانی‌هایی را در زمینه افزایش رقابت در بازار داخلی و آسیب به صنایع بومی مطرح کرده‌اند. هرچند که این نگرانی‌ها به‌جا به نظر می‌رسد؛ اما این موضوع که با رفع تحریم‌ها، موانع بر سر راه رشد صنایعی مانند صنعت آهن و فولاد کشور برداشته خواهد شد، انکارناپذیر است. همچنین، هر بار که نشانه‌ای از نزدیک‌شدن به توافق و احیای برجام دیده می‌شود، می‌توان امید را در رشد شاخص‌ها و چراغ سبز بورس به این حرکت‌ها مشاهده کرد؛ اما چه عواملی باعث می‌شوند تا برجام آینده بازار آهن و فولاد کشور را متحول کند و این موارد، چه تأثیری بر قیمت این مواد ارزشمند دارد؟
تأثیرات برجام بر قیمت آهن و فولاد
بر اساس آمار‌های انجمن جهانی فولاد، ایران در سال 2021 یکی از ده کشور برتر تولیدکننده فولاد جهان بوده است. تولید این محصول مهم در ایران، نه‌تنها از کیفیت بالایی برخوردار بوده و قابلیت صادرات جهانی را داراست، بلکه قیمت مناسبی هم دارد. این مزایا در کنار یکدیگر باعث شده تا محصولات صنایع آهن و فولاد ایران از محبوبیت زیادی برخوردار باشد؛ اما متأسفانه، یک مشکل اساسی راه ارتباطی میان مشتریان و صنعتگران این حوزه را سد کرده است: تحریم‌های بین‌المللی.
باوجوداینکه طی روز‌های اخیر و به‌ویژه بعد از صدور قطعنامه اخیر شورای حکام سازمان ملل در محکومیت جمهوری اسلامی، احیای برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است؛ اما ذکر این نکته هم ضروری است که از نظر برخی کارشناسان الزاما احیای این توافق پرسروصدا، نمی‌تواند پاسخگوی مشکلات حوزه آهن و فولاد باشد و نباید از فرصت‌سوزی ناشی از توافق برجام به‌سادگی گذشت.
تأثیرات برجام بر قیمت آهن و فولاد می‌تواند؛ مانند یک تیغ دولبه عمل کند؛ چراکه با آزادشدن واردات تکنولوژی و ماشین‌آلات، میزان تولید ایران در زمینه فولاد افزایش پیدا می‌کند و توان رقابتی کشور را افزایش خواهد داد؛ این به نوبه خود بر قیمت محصولات فولادی و آهن‌آلات مؤثر است. همچنین با تکمیل زنجیره تولید به‌جای خام‌فروشی، می‌توان ارزش‌افزوده ایجاد کرد و محصولات فولادی را با قیمت مناسب‌تری راهی بازار‌های جهانی کرد. این در حالی است که اکنون به دلیل عدم وجود تکنولوژی لازم، این چرخه نیمه‌کاره باقی می‌ماند. در نهایت، باوجوداینکه نباید آینده کشور را به یک توافق گره زد؛ اما به نتیجه رسیدن برجام، نتایجی مانند کاهش خام‌فروشی و جهش تولید محصولات صنعتی را در پی خواهد داد.
مزایا و معایب احیای برجام برای صنایع آهن و فولاد
احیای برجام از دو جنبه بر صنعت فولاد کشور، تأثیر خواهد گذاشت؛ اول اینکه با برداشته‌شدن تحریم‌ها امکان واردات تکنولوژی و ماشین‌آلات روز دنیا در زمینه تولید فولاد فراهم می‌شود و دوم اینکه امکان صادرات محصولات نهایی تولیدی (جلوگیری از خام‌فروشی) در این حوزه امکان‌پذیر خواهد شد.
با ممانعت شرکت‌های خارجی از ارتباط با تولیدکنندگان داخل کشور، مدت‌هاست که فعالان حوزه آهن و فولاد از معدن‌داران گرفته تا صاحبان کارخانجات، از قدیمی بودن تکنولوژی و ماشین‌آلات این صنعت گله دارند. از سویی استفاده از تکنولوژی‌های قدیمی‌تر، بازدهی را کاهش می‌دهد و روی کمیت و کیفیت نهایی تأثیر می‌گذارد و از سوی دیگر، عدم استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و جدید، امکان بروز مشکل و حتی حادثه را هم افزایش داده است؛ چنانچه، در حال حاضر یکی از دغدغه‌های جدی معدن‌داران، فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات معدنی است.
با اینکه امکان تهیه برخی از ماشین‌آلات صنعتی و معدنی در داخل وجود دارد و تهیه محصولات داخلی هم باعث رشد خواهد شد؛ اما ایراداتی از قبیل نبود فضای رقابتی و درنتیجه کاهش کیفیت برای تولیدکنندگان مسئله‌ساز می‌شود. ضمن اینکه هنوز امکان تولید تمامی ماشین‌آلات معدنی در کشور نیست؛ بنابراین، تأثیرات برجام بر قیمت آهن و فولاد و کیفیت آن‌ها، غیرقابل‌چشم‌پوشی به نظر می‌رسد.
در کنار این موضوع، صادرات محصولات فولادی هم امکانی امیدوارکننده و وسوسه‌انگیز به نظر می‌آید. ایران کشوری سرشار از پتانسیل‌ها و فرصت‌هاست و محصولات معدنی و خام را در جای‌جای این خاک غنی می‌توان پیدا کرد؛ اما اگر با احیای برجام، این فرصت دست دهد که بتوان به‌جای خام‌فروشی، اقدام به ایجاد ارزش‌افزوده و صادرات محصولات نهایی کرد، به‌خودی‌خود کشور چندین گام به جلو خواهد رفت. چنان‌که موضوع خام‌فروشی، از سنگ‌آهن گرفته تا ورقه‌های فولادی از گذشته تا امروز دغدغه اصلی و همیشگی فعالان حوزه آهن و فولاد بوده و هست؛ موضوعی که همیشه محل بحث فعالان این حوزه است.
شاید مهم‌ترین تأثیرات برجام بر قیمت آهن و فولاد، ثبات نسبی قیمت باشد که هم‌اکنون با نوسانات دائمی دست‌به‌گریبان است. نمی‌توان منکر این مسئله شد که برجام می‌تواند در درمان این بیماری اقتصادی، مؤثر واقع شود و به‌طورقطع این توافق به پایداری قیمت محصولات معدنی به‌عنوان ماده خام دیگر صنایع، کمک شایانی خواهد کرد. همچنین، با درنظرگرفتن جنگ روسیه و اوکراین و شرایط چین در خصوص واردات فولاد، شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که در مجموع به دولت کمک می‌کند تا نه‌تنها به افق 1404 در صنعت فولاد نزدیک شود، بلکه بتواند به بازار‌های جهانی نیز برای فروش محصولات خود نیم‌نگاهی داشته باشد.
نگرانی به حق کارشناسان درمورد توافق برجام
هرچند که گویی فشار ناشی از تحریم‌ها به حدی بوده که صنایع را به کمایی موقت فروبرده، اما نمی‌توان از نگرانی به حق تولیدکنندگان محصولات خام، چه در حوزه آهن و فولاد و چه در دیگر زمینه‌ها به‌راحتی عبور کرد. با احیای برجام و بازشدن دروازه‌های جهانی به روی ایران، نه‌تنها صادرات افزایش پیدا می‌کند؛ بلکه امکان واردات نیز فراهم می‌شود و اگر این کار با هوشمندی و استراتژی مناسب صورت نگیرد، می‌تواند - مانند آنچه قبلا هم رخ‌داده - پایه‌های لرزان فعلی اقتصاد ایران را به‌سرعت خم کند؛ بنابراین؛ برجام نباید به‌گونه‌ای پیش برود که به منزله دروازه‌ای برای واردات صرف تلقی شود. در مقابل، باید از منابع آزاد شده پس از توافق (احتمالی) برجام در راستای بازسازی زیرساخت‌ها و فعالیت‌های عمرانی استفاده کرد. در مجموع می‌توان ادعا کرد که تأثیرات برجام بر قیمت آهن و فولاد، مثبت است.
کارخانه‌های آهن و فولاد تحریم شده توسط آمریکا
بسیاری از کارخانه‌های ذوب‌آهن و فولاد ایران، به طور مستقیم توسط آمریکا مورد تحریم قرار گرفته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به شرکت ذوب‌آهن اصفهان، فولاد خوزستان، فولاد آلیاژی ایران، فولاد هرمزگان، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر و فولاد مبارکه اصفهان اشاره کرد. دراین‌بین، فولاد مبارکه مورد تحریم‌های سنگین‌تری واقع شده و پنج شرکت زیرمجموعه آن هم توسط آمریکا تحت تحریم قرار گرفته است. با تحریم‌شدن این کارخانه‌های مهم، طبعا تولید دچار اخلال شده که این امر هم به نوبه خود در افزایش قیمت محصولات فولادی و آهن‌آلات مؤثر بوده است./ جهان نیوز