نوآوری‌های جدید در زمینه توسعه صنایع تولیدی جدید طی سال‌های اخیر به لطف پیشرفت دانش‌های نوین از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات و ارتقاء دستگاه‌های مختلف الکترونیکی منجر به اهمیت یافتن دو چندان و توسعه بازار‌های مرتبط با آنها نیز شده است.
یکی از مواد اولیه‌ای که طی سال‌های اخیر، دارای بازار پر ارزش و افزایش روز افزون تقاضای جهانی روبرو شده، لیتیوم است؛ فلزی که اگرچه البته کاربرد‌های فراوانی دارد، اما مهمترین استفاده آن در تولید باتری‌های نسل جدید با ظرفیت بالا است.
اهمیت لیتیوم و بازار جهانی آن
پیش از هر چیز باید بدانیم که قیمت فلز لیتیوم در بازار‌های جهانی، طی یک سال گذشته بیش از ۱۸۰ درصد افزایش یافته که دلیل اصلی آن، افزایش تقاضا برای این فلز است. لیتیوم از عناصر نسبتا کمیاب در سطح کره زمین بوده که در مواردی مختلف از جمله ساخت باتری‌های قابل شارژ در تمامی قطعات الکتریکی از جمله گوشی‌های تلفن همراه از آن استفاده می‌شود.
اما با تشدید بحران آب و هوایی کره زمین و انعقاد پیمان‌های بین المللی از جمله معاهده پاریس در راستای کاهش تولید کربن و حرکت به سمت انرژی‌های پاک غیر فسیلی، اهمیت لیتیوم نیز دو چندان شده است. به ویژه، با ورود پر حجم و سنگین شرکت‌های بزرگ خودروسازی از جمله تویوتا، تسلا و بی وای دی چین به عرصه ساخت خودرو‌های تمام الکتریکی، به نظر می‌رسد لیتیوم نیز اهمیتی دو چندان یافته و به احتمال زیاد، این اهمیت طی سال‌های آتی با توسعه صنایع بر پایه اصل کربن زدایی، دو چندان خواهد شد.
ذخایر جهانی لیتیوم چقدر است؟
اکنون این سوال مطرح می‌شود که ذخایر جهانی لیتیوم چقدر بوده و پراکندگی معادن این فلز در کدام بخش‌های جهان است. بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال ۲۰۱۹، مجموع ذخایر کشف شده لیتیومی جهان حدود ۸۹ میلیون تن است که کشور شیلی، با ۹.۲ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین دارنده کانسنگ‌های این فلز در جهان به حساب می‌آید.
با اینحال، استرالیا با ۵.۷ میلیون تن ذخایر لیتیومی، بزرگترین تولید کننده این فلز در جهان است که سالانه بیش از یک میلیارد دلار نیز از محل صادرات لیتیوم درآمد کسب می‌کند. با اینحال، برخی تحقیقات انجام شده نشان می‌دهند که کشور بولیوی، ذخایری ۲۹ میلیون تنی از لیتیوم را دارد که در صورت اثبات، این کشور به نخستین منبع لیتیوم در جهان تبدیل خواهد شد.
حجم بازار جهانی و افزایش قیمت لیتیوم
اکنون بهتر است نگاهی به حجم بازار جهانی لیتیوم و ارزش رو به افزایش آن در سال‌های پیش رو بیندازیم. مجموع حجم بازار جهانی لیتیوم در سال ۲۰۲۲ حدود ۵.۲ میلیارد دلار بوده و تصور می‌شود این رقم بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۲ به بالای ۱۲ میلیارد دلار افزایش یافته و سالانه حدود ۸.۹ درصد به حجم این بازار افزوده شود.
همانطور که گفته شد، حرکت دولت‌ها به سمت افزایش تولید خودرو‌های الکتریکی (EV) طی سال‌های پیش رو، موتور محرک اصلی بازار لیتیوم خواهد بود. نیاز این خودرو‌ها به باتری‌های قدرتمند لیتیومی و افزایش تیراژ تولید آنها، نیازمند تامین بیشتر لیتیوم برای شرکت‌های خودروسازی بوده که به توجه به محدودیت موجود در استخراج و تولید لیتیوم به سبب کمبود منابع مورد برداشت آن بر روی کره زمین، نتیجه‌ای جر افزایش روزافزون تقاضا و قیمت در پیش نخواهد داشت.
به عنوان مثال، خودروی مدل S شرکت تسلا، برای تامین انرژی مورد نیاز در پیشرانه خود، نیازمند یک باتری لیتیومی ۱۲ کیلوگرمی است که همین مثال به خوبی اثبات کننده میزان لیتیوم مورد نیاز برای توسعه تولید این خودرو‌ها است.
وزارت صمت در اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که دو معدن بزرگ لیتیوم با میزان ذخایر ۸.۵ میلیون تن «کانسنگ لیتیوم» در استان همدان کشف شده که این منابع، ایران را به دومین دارنده بزرگ ذخایر لیتیوم جهان تبدیل خواهد کرد
از سوی دیگر، همانطور که گفته شد، عمده منابع لیتیومی جهان در کشور‌های آمریکای لاتین به ویژه دو کشور بولیوی و شیلی متمرکز شده که هر دو کشور از ثبات کافی سیاسی و اقتصادی لازم برای توسعه پایدار برخوردار نیستند.
به عنوان مثال، هر دو کشور در زمستان گذشته شاهد وقوع اعتراضات گسترده و درگیری‌های داخلی میان دولت و گروه‌های اپوزیسیون بودند که در مورد شیلی، بخشی از صنایع مهم این کشور از جمله معادن تولید مس به حالت نیمه تعطیل درآمدند. شیلی پیشتر در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰ نیز شاهد شکل گیری درگیری‌های داخلی بوده و به همین دلیل، کشور‌های صنعتی تمایل چندانی به سرمایه گذاری گسترده بر روی استخراج معادن عظیم این کشور نیستند.
کشف لیتیوم در ایران و اهمیت آن
طی هفته‌های گذشته اخبار گوناگونی از کشف احتمالی ذخایر لیتیوم در ایران منتشر شده اند؛ اخباری که اگرچه با اعلام رسمی وزارت صمت از این ذخایر کلید خورد، اما پس از آن منجر به ایجاد گمانه زنی‌های مختلف در خصوص محل اکتشاف و یا حجم موجود این منابع شد. برخی از منابع خبری محل اکتشاف این ذخایر احتمالی را در دریاچه ارومیه و برخی دیگر نیز دشت قهاوند استان همدان دانستند.
با توجه به حرکت جامعه جهانی به سوی استفاده از انرژی‌های پاک و کربن زدایی، نیاز کشور‌های مختلف به منابع لیتیوم به منظور تولید باتری‌های کاربردی در خودرو‌های الکتریکی رو به افزایش است
وزارت صمت در اسفند ماه سال گذشته اعلام کرد که دو معدن بزرگ لیتیوم با میزان ذخایر ۸.۵ میلیون تن «کانسنگ لیتیوم» در استان همدان کشف شده که این منابع، ایران را به دومین دارنده بزرگ ذخایر لیتیوم جهان تبدیل خواهد کرد.
در همین راستا، برخی رسانه‌های غربی و صهیونیستی نیز در خصوص کشف منابع احتمالی لیتیوم در ایران مطالبی منتشر کرده و با اعتراف به اهمیت کشف این ذخایر؛ مدعی خطرات آن برای امنیت منطقه شده اند.
فارغ از هرگونه بررسی و تحلیل رفتار این دست از رسانه ها، همانطور که گفته شد؛ از لیتیوم برای تولید باتری‌های قدرتمند نسل جدید استفاده می‌شود که برای نمونه می‌توان به موارد کاربرد در ماهواره ها، خودرو‌های الکتریکی، تامین باتری مورد نیاز انواع پهپاد‌ها و حتی تاسیسات هسته‌ای نیز استفاده کرد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد منجر به ایجاد نگرانی‌های روز افزون در غرب و حتی سرزمین‌های اشغالی شده است.
از سوی دیگر، همانطور که گفته شد؛ با توجه به حرکت جامعه جهانی به سوی استفاده از انرژی‌های پاک و کربن زدایی، نیاز کشور‌های مختلف به منابع لیتیوم به منظور تولید باتری‌های کاربردی در خودرو‌های الکتریکی رو به افزایش است. از آنجاکه دیپلماسی انرژی طی سال‌های اخیر و با افزایش تقاضا برای منابع سوخت پاک و غیر فسیلی، یکی از مهمترین شقوق دیپلماسی به حساب می‌آید، این امر می‌تواند توان چانه زنی ایران در جامعه بین الملل را تا حد زیادی افزایش دهد.
اهمیت ژئولوژیک و مختصات جغرافیایی معادن لیتیومی ایران
اگر نگاهی به تاریخچه کتشاف نفت و فرآیند تجاری سازی آن بیندازیم؛ به خوبی در خواهیم یافت که علاوه بر تولید کنندگان مهم و سرشناس طلای سیا از جمله اعضای اوپک، آمریکا و بریتانیا، آزمایش‌های پرتو نگاری در بسیاری از کشور‌های دیگر حتی در منطقه آسیای میانه نیز حاکی از وجود ذخایر نفتی در سفره‌های زیر زمینی این کشورهاست.
اما نکته مهم اینجاست که عمق این سفره‌های نفتی تا حدی زیاد است که حفاری و اکتشاف آنها برای کشور‌های مذکور صرفه اقتصادی نداشته و یا اصلا حجم پایین این سفره‌ها ارزش حفاری‌های پر هزینه را ندارد.
لذا در خصوص منابع لیتیومی ایران نیز باید این نکته را کشف کرد که این ذخایر در چه مختصاتی واقع شده و هزینه و اکتشاف آن به نسبت قیمت فروش به چه میزان خواهد بود. به عنوان مثال، برخی منابع خبری طی ماه‌های اخیر از وجود لیتیوم در دریاچه ارومیه نیز خبر داده اند که این نوع لیتیوم با توجه به افزایش غلظت آب دریاچه به دلیل کاهش سطح آب آن، بسیار در دسترس و هزینه استخراج آن نیز بسیار مقرون به صرفه خواهد بود. اما اگر قرار باشد این لیتیوم در اعماق زیاد زمین قرار داشته باشد، باید فایده و هزینه استخراج و فروش آن را محاسبه کرد.
نکته دیگر اینکه مشتری لیتیوم اساسا کشور‌های صنعتی هچون ایالات متحده، قدرت‌های اروپایی و چین هستند؛ لذا برای یافتن مشتری مناسب از حیث حجم و قیمت خرید، تهران نیازمند توسعه روابط تجاری خود است./ تحلیل بازار