مته چیست؟ حتماً جمله "طرف مثل مته رو مخ آدمه" را شنیده اید، ما در این نوشتار تصمیم داریم به مته و جزئیات آن بپردازیم.
- مته چیست؟
- مته از چه قسمت هایی تشکیل شده است؟
- نحوه کار کردن با مته چگونه است؟
- انواع مته کدام است؟
- چگونه باید از مته نگه داری کنیم؟
مته چیست؟
مته ابزاری بُرنده برای سوراخ کردن اشیا و وسایل است. متـه‌ها توسط وسیله‌ای که آن را سوراخ‌کننده (دریل) می‌نامند، استفاده می‌شوند؛ بدین شکل که دریل که معمولاً با سرعت می‌چرخد، سبب می‌شود متـه بتواند شیء موردنظر را سوراخ کند. اگرچه غالباً مته‌ها سوراخ‌ها را به شکل دایره (و نهایتاً استوانه) ایجاد می‌کنند، ولی انواعی از متـه هستند که می‌توانند سوراخ‌هایی به شکل غیر از دایره نیز ایجاد کنند.
در واقع مته ابزار براده برداري است كه به كمک آن سوراخ هایی با مقطع دایره اي با قطرهای مختلف ایجاد می شود. این ابزار، براده برداري را با دو حركت همزمان دورانی و خطی پیشروی انجام می دهد.
قسمت های تشکل دهنده مته
مـته داراى بخش هاى مختلفى مى باشد كه به صورت زير است:
- بدنه : قسمتی از متـه که در دو سمت طول آن شیار مارپیچی وجود دارد، بدنه متـه است. بیشترین عمق سوراخی که متـه ایجاد می کند برابر با طول بدنه متـه است.
- دنباله : دنباله متـه یا ساق مـته، قسمت انتھای مـته است که به سه نظام دریل متصل می شود و با سفت شدن سه نظام، در جای خود ثابت می شود. دنباله متـه در دو شکل استوانه ای و مخروطی ساخته می شود.
- شيار : شیار متـه زاویه براده مناسب برای لبه برنده متـه ایجاد می کند. این شیارھا براده ھای حاصل از برش را به سمت بیرون ھدایت می کنند.
- جان : فاصله ای که بین دو شیار مارپیچی باقی می ماند جان متـه نام دارد. برای استحکام بیشتر متـه ھا، قطر جان متـه در انتھای شیارھا بیشتر از ابتدای آنھاست.
- فاز : قسمت گوشتى نازكى كه در كنار شيار مارپيچ وجود دارد فاز ناميده مى شود و براى كاهش اصطكاك بدنه با سوراخ ايجاد شده مى باشد. فاز باعث مى شود چرخش و پيشروى آسانتر صورت گيرد.
- نوك : نوك آن يك عامل تعيين كننده در كارهاى ما مى باشد. معمولا از چهار زاويه زير در نوك آنها استفاده مى شود كه بسته به نيازتان مى بايست از آنها استفاده كنيد.
- قطر : قطر قسمت جلويى و روى نوك متـه را قطر مته مى نامند و بايستى حتما در نوك متـه و فاز متـه اندازه گيرى شود زيرا قطر متـه ها را در فاصله هر صد ميلى متر از طول آنها يك دهم يك دهم كاهش مى دهند.
- لبه برنده : متـه دارای دو لبه اصلی است که به صورت شیب دار در نوک متـه قرار دارد. طول این دو لبه با ھم برابر است. ھرکدام از این لبه ھا مانند گوه عمل می کنند و براده برداری از قطعه را انجام می دھند.
نحوه کارکرد:
این لوازم فلزی با چرخش در جهت عقربه های ساعت بر روی ورقه های فلزی ایجاد سوراخ می کنند. هر پله موجود روی آن موجب گسترده شدن سوراخ و پیشرفت کار می شود. گاهی اوقات قبل از استفاده از سایزهای بزرگ نیاز است که با مدل های کوچک تر سوراخی ایجاد کنیم تا در هنگام کار با مدل بزرگ تر راحت تر کار را پیش ببریم. یک سوراخ کوچک برای ایجاد یک چارچوب مرکزی، این عمل کمک می کند که در ابتدا که شروع به کار می کنید دریل از مسیر خود منحرف نشود. برای جلوگیری از افزایش بیش از اندازه حرارت در حین انجام کار استفاده از مایع برش، مورد نیاز است. مدل های سایز کوچک تر حرکت صحیح تری بر روی قطعه کار خواهند داشت. سپس یک متـه بزرگ تر نصب می شود و کار را دنبال می کند تا ایجاد یک سوراخ بزرگ میسر شود. انتخاب لوازم مناسب نه تنها برای انجام کار بسیار با اهمیت است بلکه برای ایمنی هم از اهمیت بالایی برخوردار است.
مواد سازنده:
مواد تشکیل دهنده متـه، بسته به نوع کاربرد آن انواع مختلفی دارد که به دسته های زیر تقسیم می شوند:
-فولاد کم‌کربن:
فقط برای سوراخکاری روی چوب استفاده می‌شود. این نوع متـه دارای لبهٔ نگهدارنده نیست و نیاز به تیز کردن مداوم ندارد. کار کردن روی چوب‌های سخت می‌تواند طول عمر این متـه را کاهش دهد. این نوع متـه، در مقایسه با دیگر ابزارهایی که عمر طولانی‌تر دارند، قیمت زیادی دارد.
-فولادی با کربن زیاد:
از فولاد با درصد کربن بالا ساخته می‌شوند. این کار باعث بهبود بخشیدن پوسته فولادی متـه می‌شود. این کار به علت دما دادن و سخت کاری روی آن اتفاق می‌افتد. از این مته‌ها می‌توان برای سوراخکاری روی چوب و فلزات استفاده کرد اگر چه این مته‌ها دارای ضریب خطا کم در مقابل دما در هنگام سوراخ کاری هستند اما دمای بیش از حد باعث خمیری شدن آن و در نتیجه نرم شدن لبه‌های برش می‌شود.
-فولاد سرعت بالا (High speed Steel):
نوعی از فولاد است که مقاومت بسیار زیادی در مقابله با تغییرات دمایی دارد. از آنها می‌توان برای سوراخکاری روی فلزات، چوب سخت، و دیگر موادی که سرعت برش بالاتری نیاز دارند استفاده کرد. استفاده از آنها تا حد زیادی جایگزین انواع دیگر متـه شده‌است.
-فولاد آلیاژی کبالت (HSS cobalt):
نوعی از فولاد سرت بالا است دارای مقدار زیادی کبالت در آن است. مزیت اصلی آنها در بی‌اثر بودن دما بر آنها در دماهای بالا است. به همین علت از آنها برای سوراخکاری روی فولادهای ضد زنگ (استاینلس استیل) استفاده می‌شود. بزرگترین مشکل فولاد آلیاژی کبالت در شکنندگی خیلی زیاد آنها در برابر (HSS) است.
انواع مته
مته‌ها انواع مختلفی دارند که هرکدام کاربرد متفاوتی نیز دارد که بر اساس کاربردشان طراحی و ساخت آنها متفاوت است.
-متـه الماسه:
در سر این نوع متـه زایده هایی وجود دارد که به آن الماسه می گویند. برای سوراخکاری مصالح استفاده می شود. حتما باید در حالت چکشی دریل از آن استفاده کرد. اگر در سوراخکاری فلز از مته الماسه استفاده کنید سر آن ذوب شده و می سوزد.
-مته کبالت:
در مقالات قبل به پانچ و سوراخکاری اشاره نموده ایم حال این نوع مته مخصوص سوراخکاری آهن است. به علت اینکه ۵٪ از متـه را کبالت تشکیل داده به آن متـه کبالت می گویند. به این علت که حرارت سوراخکاری آهن بالا است از کبالت استفاده می شود تا متـه نسوزد. کبالت به کار رفته در متـه آن را شکننده می کند.
-مته چوب:
دارای نوک تیزی است که برای سوراخکاری در چوب از آن استفاده می شود.
-مته فلز:
برای سوراخکاری فلز هایی مثل آلومینیوم مس روی استفاده می شود. کبالتی در ساخت این متـه استفاده نشده است. گچ چوب و پلاستیک را هم می توان با این مته سوراخکاری کرد. برای سوراخکاری های عمومی کاربرد دارد. در صورت استفاده برای سوراخکاری آهن متـه ذوب می شود.
-مته برگی:
برای سوراخکاری چوب مورد استفاده قرار می گیرد. نسبت به متـه چوب سوراخکاری با حجم بیشتری را انجام می دهد.
-مته گرانیت:
مانند مـته الماسه است. جنسش سخت تر از متـه الماسه است. برای سوراخکاری گرانیت استفاده می شود.
-مته گازور:
برای سوراخکاری لولا در چوب استفاده می شود. در صنعت کابینت سازی و mdf کار برد دارد.
-مته کونیک:
برای سوراخکاری فلز به صورت عمده استفاده می شود. در دستگاه تراش کاربرد دارد. قسمتی از مته که در سه نظام قرار می گیرد قطر کمتری از خود مته دارد. به همین دلیل شما می توانید سوراخکاری بزرگتری را انجام دهید.
-مته آلومینیوم:
دارای شیار هایی با عمق زیاد است تا در هنگام سوراخکاری بار آلومینیوم موجود را خارج کرده تا ذوب نشده و سوراخکاری را خراب نکند.
-مته مرغک:
فرم خاص این مته به جهت سوراخکاری در پیشانی قطعه کار و یا پیش مته می باشد. مته مرغک به شکل استوانه بوده که دو سر آن برای سوراخکاری و براده برداری در زاویه ۶۰ درجه استفاده می گردد.
-مته ۴ شیار:
مته های الماسه ای که برای تخریب بتن و مصالح استفاده می شوند. برای دستگاه ۴ شیار مورد استفاده قرار می گیرد.
-مته 5 شیار :
همان قابلیت مته ۴ شیار را دارا می باشد. با این تفاوت که قدرت تخریب بیشتری دارد و برای دستگاه های ۵ شیار استفاده می شود.
-گردبر MDF :
گردبر ها به طور کلی برای اینجاد سوراخکاری دایره ای استفاده می شوند که بر اساس سطح مورد سوراخکاری نامشان متفاوت است.
-مته خزینه:
برای کار با چوب کاربرد دارد. در کابینت سازی و MDF مورد استفاده قرار می گیرد.
نکاتی در مورد نگهداری از متـه ها:
متـه نیز مانند همه ابزارآلات نیازمند نگهداری درست و مناسب است. نگهداری درست از متـه کمک می‌کند تا عمر متـه طولانی‌تر شود. همچنین از نظر ایمنی اهمیت دارد چرا که متـه خراب و آسیب‌دیده هم برای کار و هم برای فرد خطرناک است. متـه‌ها از ابزارهای برش هستند. اگر در خانه کارهای زیادی با متـه دارید یا کارهای ساختمانی سنگین انجام می‌دهید حتما باید متـه‌ها را به طور مرتب تیز نگه دارید. متـه آسیب دیده و کند زمان و تلاش لازم برای انجام کار را افزایش می‌دهد و حتی ممکن است به سطح کار آسیب بزند و یا باعث صدمه شود. بنابراین یک تیز کننده خانگی می‌تواند وسیله خوبی برای نگه داشتن متـه‌های شما در بهترین شکل باشد.
بیشتر ست‌های (مجموعه های) متـه در یک جعبه که دارای فضای مشخصی برای هر متـه است فروخته می‌شود. این باعث محافظت متـه‌ها از خراشیدگی و شکستگی می‌شود و همچنین سازماندهی مناسبی به آنها می‌دهد. هر قسمت برای متـه‌ها با سایز و نوع خاص آن علامتگذاری شده است، و باعث می شود برای انجام هر کاری دسترسی دقیق و سریع به آن متـه داشته باشید. اگر ست خود را به همراه جعبه خریداری نکرده‌اید و یا متـه را به صورت مجزا خریده‌اید، یک جعبه ذخیره‌سازی با تقسیم‌کننده را به جعبه ابزار خود اضافه کنید. بیش از دو متـه را کنار هم قرار ندهید و از یک نشانگر دائمی برای علامتگذاری هر فضا برحسب اندازه و نوع متـه‌ی درون آن، استفاده کنید.
بعد از اینکه پروژه خود را تمام کردید، اجازه دهید مته خنک شود.
مته را بشویید و آن را با یک حوله خشک پاک کنید.
از یک مسواک تمیز و خشک برای پاک کردن هر تراشه و یا سایر موادی که ممکن است به ابزار چسبیده باشد استفاده کنید.
روغن ماشین را به آرامی با یک دستمال کاغذی بمالید. بگذارید که برای چند دقیقه روی مته بنشیند، سپس روغن‌های اضافی را با یک دستمال کاغذی جدید پاک کنید.
مته ها را برای هر گونه آسیب جدی بررسی کرده و مته‌های آسیب‌دیده را از مجموعه بردارید تا بتوان آنها را جایگزین کرد.
مته‌ها را به جعبه‌ی خود برگردانید و آنها را در یک مکان خشک و خنک نگهداری کنید.
منبع: گروه تأمین محتوای فولاد24
