حجم ارزش‌افزوده صنعتی ایران در مقایسه با ترکیه و عربستان نسبت به سال ۱۳۸۴کوچک‌تر شده است.
این در حالی است که حجم ارزش‌افزوده صنعتی ایران طی یک دهه اخیر یعنی در بازه زمانی ۱۳۹۹-۱۳۹۰در کانال ۶۰ میلیارد دلار ثابت مانده است. بر این اساس وضعیت خلق ارزش‌افزوده تولیدات کارخانهای ایران و میزان صادرات آن در مقایسه با کشورهای حوزه سند چشمانداز حداقل با رقبای اصلی چندان رضایتبخش نیست و اندازه بخش صنعت یا حجم ارزش‌افزوده صنعتی ایران در مقایسه با دو رقیب اصلی‌‌‌اش در منطقه یعنی ترکیه و عربستان نسبت به سال ۸۴ کوچک‌تر شده است. این شکاف با ترکیه در بخش صنعت عمیق‌‌‌تر است.
شکاف صنعتی ایران با همسایه‌ها
در سال۲۰۰۵ یعنی شروع اجرای سند چشمانداز، شکاف اندازه بخش صنعت ایران با عربســتان و ترکیه به ترتیب ۶.۶ و ۴۴.۷میلیارد دلار بود که در سال ۲۰۲۲ یا ۱۴۰۱ این شکاف به ترتیب به ۱۸.۵ و ۱۳۷.۴میلیارد دلار رسید. طی سه سال اخیر میزان خلق ارزش صنعتی در ایران رو به بهبودی قرار گرفته و وارد کانال ۷۰میلیارد دلار شده است؛ اما طی دو سال باقیمانده به افق سند چشمانداز یعنی سال۱۴۰۴ بعید به نظر می‌رسد که بتوان از نظر اندازه بخش صنعت و جایگاه در بین کشورهای حوزه سند چشمانداز یا منطقه، به رتبه‌ای بهتر از سوم دست پیدا کرد.
کارشناسان، محیط نامناسب کسب‌و‌کار و بی‌‌‌ثباتی متغیرهای اقتصاد کلان را دلیل این موضوع عنوان می‌‌‌کنند. مرکز پژوهش‌های مجلس با مطالعه تطبیقی رقابتپذیری صنعتی‌‌‌کشورهای حوزه سند چشمانداز بیست‌‌‌ساله کشور براساس داده‌های گزارش سال ۱۴۰۱ یونیدو نشان می‌دهد، وضعیت رقابتپذیری صنعتی تولیدات کارخانهای (صنعت ساخت) ایران از شروع اجرای سند چشمانداز در سال ١٣٨٤ تا سال ١٣٩٩ در مقایسه با وضعیت قبلی‌‌‌اش بهبود یافته است و به ترتیب بعد از کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، قطر و بحرین در جایگاه ششم قرار دارد. بر اساس تحقیقات مندرج در این مطالعه، مهم‌ترین دلیل این موضوع به رشد فزاینده ارزش افزوده صنعتی در کشورهای ترکیه، امارات و عربستان طی یک دهه اخیر و بزرگ‌تر شدن مقادیر زیرشاخص‌‌‌‌‌‌های ســرانه به دلیل رشد مطلوب و بزرگ بودن میزان ارزش افزوده صنایع بزرگ نفت و گاز در مقایسه با جمعیت پایین کشــورهایی مثل امارات، قطر و بحرین بر می‌‌‌گردد. همچنین بررسی و تحلیل داده‌های یونیدو در بخش شاخص‌‌‌های ظرفیت تولید حاکی از آن است که وضعیت خلق ارزش افزوده تولیدات کارخانهای و میزان صادرات آن در مقایسه با کشورهای حوزه سند چشمانداز چندان رضایتبخش نیست؛ به‌‌‌گونه‌‌‌ای که حجم ارزش افزوده صنعتی ایران طی یک دهه اخیر (١٣٩٩-١٣٩٠) تقریبا در کانال ٦٠میلیارد دلار ثابت بود، اما در سه سال اخیر با بهبود نسبی ایجاد شده، این رقم وارد کانال ٧٠ میلیارد دلار شده است. البته برای اینکه تصویر درســتی از وضعیت میزان خلق ارزش افزوده بخش صنعت ایران و اندازه و جایگاه این بخش در بین کشورهای حوزه سند چشمانداز یا کشورهای منطقه داشته باشیم؛ گفتنی است بخش صنعت ایران طی دوره اجرای سند چشمانداز از سال ١٣٨٤ تا سال ١٤٠١ از نظر اندازه و جایگاه در رتبه سوم بعد از کشورهای ترکیه و عربستان قرار دارد و در این جایگاه ثابت بوده است.
مهم‌ترین دلیل این موضوع به رشد فزاینده ارزش افزوده صنعتی در کشورهای ترکیه، امارات و عربستان طی یک دهه اخیر و بالاتر قرار گرفتن رتبه کشــورهایی مثل امارات، قطر و بحرین نیز عمدتا به بزرگ‌تر شدن مقادیر زیرشاخص‌‌‌‌‌‌های سرانه به دلیل رشــد مطلوب و بزرگ بودن میزان ارزش افزوده صنایع بزرگ نفت و گاز در مقایسه با جمعیت پایین این کشورها بر می‌‌‌گردد. انتظار می‌‌‌رود در سال‌های باقیمانده از افق سند چشمانداز بیست‌‌‌ساله در ســال ١٤٠٤ با تحول جدی در حوزه سیاستی به‌‌‌خصوص سیاست صنعتی، میزان رقابتپذیری صنعتی بخش صنعت به عنوان بخش پیشــرو و مولد در بین بخش‌های مختلف اقتصاد ایران بهبود یابد. در بخش شــاخص‌‌‌های اثرگذاری جهانی، به‌‌‌دلیل تحول رو به بهبود در ســاختار صادرات کشور طی دو دهه اخیر و روند صعودی ســهم صادرات صنعتــی از کل صادرات غیرنفتی کشور، تولیدات کارخانهای ایران در مقایسه با کشورهای حوزه سند چشمانداز از وضعیت نسبی بهتری برخوردار است. در بخش شــاخص‌‌‌های تعمیق و ارتقای فناوری و تولیدات محصــولات مبتنی‌‌‌بر فناوری، بخش تولیدات کارخانهای ایران در مقایسه با کشورهای حوزه سند چشمانداز از جایگاه مناســبی برخوردار است و در حال حاضر با توجه به داده‌های موجود بعد از قطر در جایگاه دوم منطقه قرار دارد.
در حال حاضر حدود ٤٥ درصد از ارزش افزوده صنعتی ایران را تولیدات صنعتی با فناوری متوســط و بالا تشــکیل می‌دهد و این ســهم طی دو دهه اخیر تقریبا در دامنه ٤٠ تا ٤٥ درصد قرار داشته اســت. مصادیق محصولات با سطح فناوری متوسط (MT) عمدتا در صنایع خودروسازی، فلزی و با سطح فناوری بالا (HT) عمدتا در محصولات الکترونیکی و صنایع دارویی کشور قابل مشاهده است. در شاخص سهم صنعت در تولید ناخالص داخلی و ســهم صادرات صنعتی در کل صادرات کشور با وجود پیشرفت در سال‌های اخیر اما در مقایسه نسبی با کشورهای حوزه سند چشمانداز، تحول مناسبی به چشم نمی‌‌‌خورد و جایگاه ایران در بین این کشورها عمدتا پایین است./دنیای اقتصاد