مته چیست؟ مته از ابزارهای مهمی است که در صنایع مختلف برای کاربردهای متفاوت استفاده می‌شود. ما در این نوشتار تصمیم داریم به مته و جزئیات آن بپردازیم.
- مته چیست؟
- کاربرد های مته
- مته از چه قسمت‌هایی تشکیل شده است؟
- نحوه کارکردن با مته چگونه است؟
- انواع مته کدام است؟
- چگونه باید از مته نگه داری کنیم؟
مته چیست؟
مته ابزاری بُرنده برای سوراخ کردن اشیا و وسایل است. متـه‌ها توسط وسیله‌ای که آن را سوراخ‌کننده (دریل) می‌نامند، استفاده می‌شوند؛ بدین شکل که دریل که معمولاً با سرعت می‌چرخد، سبب می‌شود متـه بتواند شیء موردنظر را سوراخ کند. اگرچه غالباً مته‌ها سوراخ‌ها را به شکل دایره (و نهایتاً استوانه) ایجاد می‌کنند، ولی انواعی از متـه هستند که می‌توانند سوراخ‌هایی به شکل غیر از دایره نیز ایجاد کنند.
در واقع مته ابزار براده برداري است كه به كمک آن سوراخ هایی با مقطع دایره‌اي با قطرهای مختلف ایجاد می‌شود. این ابزار، براده برداري را با دو حركت همزمان دورانی و خطی پیشروی انجام می‌دهد.
کاربرد های مته
کاربرد مته در شغل های مختلف نظیر تراشکاری، نجاری، آهنگری و... بوده و بر روی دستگاه های نظیر دریل، دستگاه های تراشکاری، فرز های مینیاتوری و... قابل استفاده می‌باشد. اصلی ترین کاربرد مته این است که برای سوراخ کردن انواع سطوح اشاره کرد که در قطر، طول و عمق های مختلف می‌باشد. کار مته بسته به عمر و جنس و متریال آن دارد. مثلا مته ای که با متریال خوب و با کیفیت باشد تعداد سوراخ های بیشتری را ایجاد می‌کند. بعد استفاده مکرر از مته آن چه با کیفیت باشد چه نباشد به مرور کند می‌شود و از بین می‌رود.
قسمت‌های تشکل دهنده مته
مـته داراى بخش‌هاى مختلفى مى‌باشد كه به صورت زير است:
- بدنه : قسمتی از متـه که در دو سمت طول آن شیار مارپیچی وجود دارد، بدنه متـه است. بیشترین عمق سوراخی که متـه ایجاد می‌کند برابر با طول بدنه متـه است.
- دنباله : دنباله متـه یا ساق مـته، قسمت انتھای مـته است که به سه نظام دریل متصل می‌شود و با سفت شدن سه نظام، در جای خود ثابت می‌شود. دنباله متـه در دو شکل استوانه‌ای و مخروطی ساخته می‌شود.
- شيار : شیار متـه زاویه مناسب برای لبه برنده متـه ایجاد می‌کند. این شیارھا براده‌ھای حاصل از برش را به سمت بیرون ھدایت می‌کنند.
- جان : فاصله‌ای که بین دو شیار مارپیچی باقی می‌ماند، جان متـه نام دارد. برای استحکام بیشتر متـه‌ھا، قطر جان متـه در انتھای شیارھا بیشتر از ابتدای آنھاست.
- فاز : قسمت گوشتى نازكى كه در كنار شيار مارپيچ وجود دارد، فاز ناميده مى‌شود و براى كاهش اصطكاك بدنه با سوراخ ايجاد شده مى‌باشد. فاز باعث مى‌شود چرخش و پيشروى آسانتر صورت گيرد.
- نوك : نوك آن يك عامل تعيين كننده در كارهاى ما مى‌باشد. معمولا از چهار زاويه استفاده مى‌شود كه بسته به نيازتان مى‌بايست از آنها استفاده كنيد.
- قطر : قسمت جلويى و روى نوك متـه را قطر مته مى‌نامند و بايستى حتما در نوك متـه و فاز متـه اندازه گيرى شود زيرا قطر متـه‌ها را در فاصله هر صد ميلى متر از طول آنها به اندازه يك دهم يك دهم كاهش مى‌دهند.
- لبه برنده : متـه دارای دو لبه اصلی است که به صورت شیب دار در نوک متـه قرار دارد. طول این دو لبه با ھم برابر است. ھرکدام از این لبه‌ھا مانند گوه عمل می‌کنند و براده برداری از قطعه را انجام می‌دھند.
نحوه کارکرد
این لوازم فلزی با چرخش در جهت عقربه‌های ساعت بر روی ورقه‌های فلزی سوراخ ایجاد می‌کنند. هر پله موجود روی آن موجب گسترده شدن سوراخ و پیشرفت کار می‌شود. گاهی اوقات قبل از استفاده از سایزهای بزرگ نیاز است که با مدل‌های کوچک‌تر سوراخی ایجاد کنیم تا در هنگام کار با مدل بزرگ تر راحت‌تر کار را پیش ببریم. یک سوراخ کوچک برای ایجاد یک چارچوب مرکزی، کمک می‌کند که در ابتدا که شروع به کار می‌کنید دریل از مسیر خود منحرف نشود.
برای جلوگیری از افزایش بیش از اندازه حرارت در حین انجام کار استفاده از مایع برش، مورد نیاز است. مدل‌های سایز کوچک تر حرکت صحیح تری بر روی قطعه کار خواهند داشت. سپس یک متـه بزرگ تر نصب می‌شود و ادامه کار از سرگرفته می‌شود تا ایجاد یک سوراخ بزرگ میسر گردد. انتخاب لوازم مناسب نه تنها برای انجام کار بسیار با اهمیت است بلکه برای ایمنی هم از اهمیت بالایی برخوردار است.
مواد سازنده
مواد تشکیل دهنده متـه، بسته به نوع کاربرد آن انواع مختلفی دارد که به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:
-فولاد کم‌کربن:
فقط برای سوراخکاری روی چوب استفاده می‌شود. این نوع متـه دارای لبهٔ نگهدارنده نیست و نیاز به تیز کردن مداوم ندارد. کار کردن روی چوب‌های سخت می‌تواند طول عمر این متـه را کاهش دهد. این نوع متـه، در مقایسه با دیگر ابزارهایی که عمر طولانی‌تر دارند، قیمت زیادی دارد.
-فولادی با کربن زیاد:
از فولاد با درصد کربن بالا ساخته می‌شوند. این کار باعث بهبود بخشیدن پوسته فولادی متـه می‌شود. به علت دما دادن و سخت کاری روی آن این اتفاق می‌افتد. از این مته‌ها می‌توان برای سوراخکاری روی چوب و فلزات استفاده کرد. اگر چه دارای ضریب خطا کم در مقابل دما در هنگام سوراخ کاری هستند، اما دمای بیش از حد باعث خمیری شدن آن و در نتیجه نرم شدن لبه‌های برش می‌شود.
-فولاد سرعت بالا (High speed Steel):
نوعی از فولاد است که مقاومت بسیار زیادی در مقابله با تغییرات دمایی دارد. از آنها می‌توان برای سوراخکاری روی فلزات، چوب سخت، و دیگر موادی که سرعت برش بالاتری نیاز دارند، استفاده کرد. استفاده از آنها تا حد زیادی جایگزین انواع دیگر متـه شده‌است.
-فولاد آلیاژی کبالت (HSS cobalt):
نوعی از فولاد با مقدار زیادی کبالت در آن است. مزیت اصلی آنها در بی‌اثر بودن دما بر آنها در دماهای بالا است. به همین علت از آنها برای سوراخکاری روی فولادهای ضد زنگ (استاینلس استیل) استفاده می‌شود. بزرگترین مشکل فولاد آلیاژی کبالت در شکنندگی خیلی زیاد آنها در برابر (HSS) است.
انواع مته
مته‌ها دارای انواع مختلفی با کاربردهای متفاوت است که بر اساس کاربردشان، طراحی و ساخته می‌شوند.
-متـه الماسه:
در سر این نوع متـه زایده‌هایی وجود دارد که به آن الماسه می‌گویند. مته الماسه برای سوراخکاری مصالح استفاده می‌شود. حتما باید در حالت چکشی دریل از آن استفاده کرد. اگر در سوراخکاری فلز از مته الماسه استفاده کنید سر آن ذوب شده و می‌سوزد.
-مته کبالت:
این نوع مته مخصوص سوراخکاری آهن است. ۵٪ از متـه را کبالت تشکیل داده است به همین علت به آن متـه کبالت می‌گویند. به این علت که حرارت سوراخکاری آهن بالا است، از کبالت استفاده می‌شود تا متـه نسوزد. کبالت به کار رفته در متـه آن را شکننده می‌کند.
-مته چوب:
دارای نوک تیزی است که برای سوراخکاری در چوب از آن استفاده می‌شود.
-مته فلز:
برای سوراخکاری فلزهایی مثل آلومینیوم، مس و روی استفاده می‌شود. کبالتی در ساخت این متـه استفاده نشده است. گچ، چوب و پلاستیک را هم می‌توان با این مته سوراخکاری کرد. برای سوراخکاری‌های عمومی کاربرد دارد. در صورت استفاده برای سوراخکاری آهن متـه ذوب می‌شود.
-مته برگی:
برای سوراخکاری چوب مورد استفاده قرار می‌گیرد. نسبت به متـه چوب سوراخکاری با حجم بیشتری را انجام می‌دهد.
-مته گرانیت:
مانند مـته الماسه است. جنسش سخت تر از متـه الماسه است. برای سوراخکاری گرانیت استفاده می‌شود.
-مته گازور:
برای سوراخکاری لولا در چوب استفاده می‌شود. در صنعت کابینت سازی و mdf کار برد دارد.
-مته کونیک:
برای سوراخکاری فلز به صورت عمده استفاده می‌شود. در دستگاه تراش کاربرد دارد. قسمتی از مته که در سه نظام قرار می‌گیرد، قطر کمتری از خود مته دارد. به همین دلیل شما می‌توانید سوراخکاری بزرگتری را انجام دهید.
-مته آلومینیوم:
دارای شیارهایی با عمق زیاد است تا در هنگام سوراخکاری بار آلومینیوم موجود را خارج کرده تا ذوب نشده و سوراخکاری را خراب نکند.
-مته مرغک:
فرم خاص این مته به جهت سوراخکاری در پیشانی قطعه کار و یا پیش مته می‌باشد. مته مرغک به شکل استوانه بوده که دو سر آن برای سوراخکاری و براده برداری در زاویه ۶۰ درجه استفاده می گردد.
-مته ۴ شیار:
مته‌های الماسی هستند که برای تخریب بتن و مصالح استفاده می‌شوند. برای دستگاه ۴ شیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
-مته ۵ شیار :
همان قابلیت مته ۴ شیار را دارا می‌باشد. با این تفاوت که قدرت تخریب بیشتری دارد و برای دستگاه‌های ۵ شیار کاربرد دارد.
-گردبر MDF :
گردبرها به طور کلی برای ایجاد سوراخکاری دایره‌ای استفاده می‌شوند که بر اساس سطح مورد سوراخکاری نامشان متفاوت است.
-مته خزینه:
برای کار با چوب کاربرد دارد. در کابینت سازی و MDF مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نکاتی در مورد نگهداری از متـه‌ها
متـه نیز مانند همه ابزارآلات نیازمند نگهداری درست و مناسب است. نگهداری درست از متـه کمک می‌کند تا عمر متـه طولانی‌تر شود. همچنین از نظر ایمنی اهمیت دارد چرا که متـه خراب و آسیب‌دیده هم برای کار و هم برای فرد خطرناک است. متـه‌ها از ابزارهای برش هستند. اگر در خانه کارهای زیادی با متـه دارید یا کارهای ساختمانی سنگین انجام می‌دهید، حتما باید متـه‌ها را به طور مرتب تیز نگه دارید. متـه آسیب دیده و کند، زمان و تلاش لازم برای انجام کار را افزایش می‌دهد و حتی ممکن است به سطح کار آسیب بزند و یا باعث صدمه شود. بنابراین یک تیز کننده خانگی می‌تواند وسیله خوبی برای نگه داشتن متـه‌های شما در بهترین شکل باشد.
بیشتر ست‌های (مجموعه‌های) متـه در یک جعبه که دارای فضای مشخصی برای هر متـه است، فروخته می‌شود. این باعث محافظت متـه‌ها از خراشیدگی و شکستگی می‌شود و همچنین سازماندهی مناسبی به آنها می‌دهد. هر قسمت برای متـه‌ها با سایز و نوع خاص آن علامتگذاری شده است و باعث می‌شود برای انجام هر کاری دسترسی دقیق و سریع به آن متـه داشته باشید. اگر ست خود را به همراه جعبه خریداری نکرده‌اید و یا متـه را به صورت مجزا خریده‌اید، یک جعبه ذخیره‌سازی با تقسیم‌کننده را به جعبه ابزار خود اضافه کنید. بیش از دو متـه را کنار هم قرار ندهید و از یک نشانگر دائمی برای علامتگذاری هر فضا برحسب اندازه و نوع متـه‌ی درون آن، استفاده کنید.
بعد از اینکه پروژه خود را تمام کردید، اجازه دهید مته خنک شود.
مته را بشویید و آن را با یک حوله خشک پاک کنید.
از یک مسواک تمیز و خشک برای پاک کردن هر تراشه و یا سایر موادی که ممکن است به ابزار چسبیده باشد استفاده کنید.
روغن ماشین را به آرامی با یک دستمال کاغذی بر روی مته بمالید. بگذارید که برای چند دقیقه روی مته بنشیند، سپس روغن‌های اضافی را با یک دستمال کاغذی جدید پاک کنید.
مته‌ها را برای هر گونه آسیب جدی بررسی کرده و مته‌های آسیب‌دیده را از مجموعه بردارید تا بتوان آنها را جایگزین کرد.
مته‌ها را به جعبه‌ی خود برگردانید و آنها را در یک مکان خشک و خنک نگهداری کنید.
ویدئوی نحوه ساخت مته را مشاهده نمایید.