چشم‌انداز بلندمدت صنعت فولاد از منظر اکتشافات معدنی، بررسی روندهای جهانی اکتشاف و فرآوری سنگ‌آهن، مداخلات دولتی در زمینه سهمیه‌بندی برای بازیگران و پیش‌نیازهای دستیابی به افق ۱۴۰۴ صنعت فولاد از دیگر مواردی بود که حین بحث توسط حاضران مطرح شد. بارزترین نکته در این نشست که به گفت‌وگو میان موافقان و مخالفان اقتصاد دستوری و رقابتی بدل شد، تبعات و فواید قیمت‌گذاری در بخش‌های مختلف زنجیره فولاد بود. در عین حال سخنرانان این نشست نسبت به آینده ذخایر سنگ‌آهن کشور و لزوم ورود به فاز سرمایه‌گذاری برای اکتشاف و واردات سنگ‌آهن در راستای تثبیت سطح تولید فولاد ابراز نگرانی کردند.
استفاده از تکنولوژی‌های هوشمند برای توسعه اکتشافات عمیق، جذب سرمایه بخش خصوصی در راستای ذخایر افزایش ذخایر هماتیت و مگنتیت، طراحی دستور کار مناسب برای دوران پساتحریم جهت استفاده از فرصت‌های اقتصاد جهانی و توجه به ظرافت‌های تنظیم‌گری برای بازار فولاد ایران از دیگر مباحثی بود که در این نشست از سوی حاضران مورد تاکید قرار گرفت. در عین حال معاون وزیر صمت بر لزوم تعیین تکلیف اقتصاد ایران در زمینه آزاد بودن یا دستوری بودن تاکید کرد. وی حواشی پیش آمده را ناشی از سطح بالاتر سیاست‌گذاری دانست که جهت‌گیری درست و دقیقی ندارد و به همین دلیل حواشی بسیاری را نیز به صنایع مختلف از جمله فولاد تحمیل کرده است.
این میزگرد به‌عنوان دومین نشست تخصصی یازدهمین همایش فولاد و سنگ‌آهن گروه «دنیای‌اقتصاد» با حضور اردشیر سعدمحمدی سرپرست فعلی معاونت صنایع معدنی وزارت صمت، حمیدرضا عظیمیان مدیرعامل شرکت فولاد مبارکه اصفهان، جعفر سرقینی معاونت اسبق وزارت صمت، کیوان جعفری‌تهرانی تحلیلگر ارشد صنعت و معدن و ناصر تقی‌زاده مدیرعامل گروه صنعتی معدنی چادرملو برگزار شد. در ادامه گزیده مباحث مطرح شده در این نشست در پنج قسمت به شکل گزارشی تفصیلی ارائه می‌شود
تکلیف اقتصاد ایران با بازار جهانی باید مشخص شود
سرپرست معاونت معدن و صنایع معدنی وزارت صمت نخستین سخنران رسمی این همایش بود. اردشیر سعدمحمدی با اشاره به ویژگی‌های لازم برای تنظیم‌گری صحیح بازار فولاد ایران به بیان نکاتی پرداخت و نسبت به آتیه صنعت فولاد کشور از نظر ذخایر ملی سنگ‌آهن ابراز نگرانی کرد. وی گفت: «هم‌اینک در جهان کل ذخایر سنگ‌آهن قریب به ۱۷۵ میلیارد تن است که با توجه به مصرف ۵/ ۲ میلیارد تنی در سال، پیش‌بینی‌ها از کفایت این میزان ذخایر تا ۷۰ سال آینده برای تولید فولاد و مصرف آن در جهان حکایت دارد. در ایران اما وضعیت متفاوت است. اگر بخواهیم در سال ۱۴۰۴ سالانه ۵۵ میلیون تن فولاد تولید کنیم، به حدود ۱۶۰ میلیون تن سنگ‌آهن برای تامین نیاز واحدهای تولید فولاد نیاز داریم. هم‌اینک نیز تولید سالانه سنگ‌آهن در کشور حدود ۱۰۰ میلیون تن است. مفهوم این وضعیت این است که ذخایر ایران همسو با وضعیت جهانی سطحی از ثبات را از نظر طول عمر و ابعاد ندارند. ایران هم‌اینک حدود ۳/ ۳ میلیارد تن ذخیره قطعی سنگ‌آهن دارد که این برای تولیدکنندگان داخلی فولاد عمری بین ۱۷ تا ۲۰ سال را تضمین می‌کند. از این منظر اهمیت دارد که در اولین گام سراغ اکتشاف برویم. در واقع باید هرچه زودتر نسبت به تغییر روند فعلی اکتشافات معدنی در حوزه سنگ‌آهن اقدام کنیم تا امکان تضمین خوراک در آینده برای ما فراهم شود.» سعدمحمدی با اشاره به افق چشم‌انداز کشور در بخش فولاد و تجربه چادرملو در سرمایه‌گذاری روی فناوری‌های نوین برای اکتشاف معدنی یادآور شد: «سرمایه‌گذاری در اکتشاف معدن سنگ‌آهن موضوعی ضروری است که نقطه کلیدی آن به‌عنوان پیش‌نیاز حیات صنعت فولاد کشور استفاده از تکنولوژی‌های روز، ماشین‌آلات تازه و دانش اکتشاف جدید نظیر سیستم‌های نوین ماهواره‌ای است. تزریق این موارد به شکل سیستماتیک به صنایع معدنی می‌تواند نگرانی در خصوص ثبات بخش معدن در بلندمدت و اطمینان از ذخایر مناسب را برای بخش فولاد برطرف سازد. ترکیب تجهیزات جدید و نگرش نوین می‌تواند مساله اکتشاف را در بخش سنگ‌آهن ایران حل کند. اخیرا شرکت چادرملو برای حفاری در حوزه‌های آهن و مس ده‌ها دستگاه ماشین حفاری جدید خریداری کرده که باید این موضوع برای باقی بخش‌های کشور نیز تداوم یابد.»
سرپرست معاونت معدنی وزارت صمت با اشاره به اهمیت تعادل‌بخشی به مسائل بازار فولاد خاطرنشان کرد : «فهم درست از ابعاد مصرف و ظرافت‌های مصرف فولاد در بازار ایران برای تنظیم‌گری بهینه در این بخش اهمیت دارد. گاهی شنیده می‌شود که در تلویزیون مثلا گفته می‌شود تولید امسال فولاد کشور ۳۱میلیون تن بوده است که تنها ۱۵میلیون تن آن صادر می‌شود و همین موضوع دستمایه طرح سوال از چرایی عدم تعادل بازار فولاد می‌شود. تصور می‌کنم این نگرش سطحی است. رقم دقیق تولید بلوم و بیلت در پایان سال ۹۹ احتمالا ۲۱ میلیون تن خواهد بود. میزان مصرف داخلی نیز در این بخش حدود ۱۲ میلیون تن است بنابراین مابقی را باید صادر کنیم. عدم تعادل بازار در بخش‌هایی مثل ورق وجود دارد که تولید کشور تقریبا در سطح ۱۱میلیون تن است که طبق ارزیابی شرکت فولاد مبارکه با مصرف داخلی در صنایع لوله، خودرو و لوازم خانگی هم‌سطح و حتی کمتر است. بماند که تقاضای ورق زیر ۵ بسیار بالاتر از سایر ارقام و ضخامت‌هاست که مشکلاتی را نیز ایجاد کرده است. همچنین ۵ میلیون تن از شمشی که در کشور تولید می‌شود توسط بنگاه‌های کوچک و بخش القایی صنعت فولاد تولید می‌شود که در کیفیت آن تردیدهایی وجود دارد. برای این موضوع باید برنامه‌ریزی کنیم چرا که مسائلی حیاتی در هدایت و تنظیم‌گری بازار ایجاد می‌کند. بنابراین نسخه شمش از نسخه ورق کاملا متفاوت است و دو سیاست مجزا برای دو بخش باید تعریف شود. با نگاه دقیق به بخش‌های مختلف است که اولا می‌توان آرامش را در بازار برقرار کرد و در ضمن سرمایه‌گذاری‌ها را در راستای درست جهت دهیم.»
جعفر سرقینی معاون پیشین وزیر صمت در ادامه با یادآوری مشکلات حاکم بر زنجیره فولاد، به ارائه نکاتی پرداخت و گفت : «شرایط کنونی به سیاستگذار تحمیل شده است. توسعه نامتوازن بخش فولاد در سالیان گذشته موجب شده تا به‌دلیل امکان کسب سود سریع یا جذب اعتبارات ریالی و ارزی، افرادی جذب آن شوند. اما منابع و ذخایر پشتیبان به اندازه کافی برای ثبات تولید در این بخش کشف نشده است. من معتقدم نه ۲۰ سال که باذخایر کنونی ما شاید ۱۵ سال تا نقطه پایان ذخایر سنگ‌آهن کشور فاصله داشته باشیم. بنابراین یک رشته از اتفاقات که به توسعه نامتوازن در این صنعت منجر شده زمینه‌ساز ورود و مداخله مدیران دولتی به بازار و صنعت فولاد شده است.» سرقینی در ادامه با اشاره به عدم مخالفت خود با قیمت‌گذاری و توزیع آزادانه سنگ‌آهن یادآور شد : «تکلیف کارخانه‌های کوچکی که در اقصی‌نقاط کشور تاسیس شده و بار اشتغال محلی روی دوش آنهاست، پس از این آزادسازی چیست؟ این کارخانه‌ها تعطیل می‌شوند چون توان رقابت با خریدار قدرتمندی مثل فولاد مبارکه را ندارند. سیاستگذار فقط در قبال فولاد مسوولیت ندارد. باید مواظب اشتغال و تامین معاش عامه مردم نیز باشد. من سهمیه‌بندی را در دوره خود به این دلیل لحاظ کردم که کارخانه‌های مختلف در اقصی‌نقاط ایران بتوانند به فعالیت ادامه دهند. بحث قیمت اما توافق خود بازیگران بوده است.»
وی در پایان با یادآوری کمبود چشمگیر ذخایر سنگ‌آهن و تاثیر آن بر چشم‌انداز صنعت فولاد تصریح کرد: «این خوشحالی که امروز از رشد پیوسته آمار تولید فولاد داریم، ممکن است به زودی با خبر تعطیلی پشت‌سر هم کارخانه‌های کوچک و متوسط به یاس بدل شود.»
تولید مبارکه ورای ظرفیت اسمی
مهندس عظیمیان مدیرعامل فولاد مبارکه اصفهان در ابتدای بحث خود با اشاره به دستاوردهای شرکت فولاد مبارکه اصفهان به‌عنوان مهم‌ترین بازیگر صنعت فولاد کشور خاطرنشان کرد: شرکت فولاد مبارکه برای خود رسالت قائل است که نیاز تمام صنایع داخلی را برطرف کند. تامین نیاز خودروسازان به ورق‌های سبک و مستحکم یا تامین نیاز صنایع لوازم خانگی به ورق‌های سبک و شکل‌پذیر در همین راستا عملیاتی شده است. اخیرا فولاد مبارکه در حوزه اسلب به تولید ارقام ۳۰۰ میلی‌متری پرداخت که سریعا مورد توجه مقامات وزارت نفت جهت تسریع در اجرای پروژه انتقال گاز کیش به سرزمین اصلی قرار گرفت. فولاد مبارکه همچنین در پروژه‌های بسیار مهمی که دولت در دست اجرا داشته، برای نخستین بار ارقام بسیار پیشرفته‌ای از ورق را با هدف پاسخگویی به نیاز داخل تولید کرده است. رسالت ما در فولاد مبارکه همواره این بوده است که نیازهای کشور در بخش‌های مختلف را تامین کنیم. در آخرین مورد، فولاد مبارکه توانست کل نیاز وزارت نفت در خط لوله انتقال نفت به جاسک که از سوی مقام معظم رهبری به‌عنوان یک پروژه حیاتی به دولت یادآور شد را تامین کند. فولاد مبارکه در شرایطی به تامین این نیاز پرداخت که پروژه استراتژیک‌ترین طرح دولت در بخش نفت بود و به رغم ال‌سی و گشایش اعتبار وزارت نفت برای خرید خارجی این نوع خاص از فولاد، کسی به ایران این رقم از ورق را نفروخت. فولاد مبارکه اما با کمک مهندسان رومانیایی و تیمی از نیروهای متخصص خود و وزارت نفت سریعا دست به کار شد و کل نیاز پروژه که حدود ۴۵۰ هزار تن بود را تولید و تحویل وزارت نفت داد.»
اعطای مشوق برای واردات سنگ و کنسانتره آهن
ناصر تقی‌زاده مدیرعامل شرکت صنعتی و معدنی چادرملو دیگر میهمان این نشست بود. وی با اشاره به وضعیت کشور در حوزه اکتشاف و لزوم توجه به آتیه صنعت فولاد یادآور شد: « اگر به نوار ساحلی کشور در کناره خلیج فارس مجوز برای واردات سنگ و کنسانتره آهن داده شود یا مشوق‌هایی برای تامین نیاز بخش فولاد اعطا شود، احتمالا بخشی از مشکلات در کوتاه‌مدت بخش فولاد رفع خواهد شد. این پیشنهاد برمبنای نگرشی اصولی ارائه می‌شود. با توجه به احداث واحد بزرگ فولادی تازه‌ای که در چابهار در دست احداث است و نیز قرارگیری فولاد خوزستان در حاشیه خلیج فارس، چنین اقدامی می‌تواند به شکل اصولی بخشی از نیاز کشور به مواد اولیه صنعت فولاد را به شکل مقرون به صرفه برطرف سازد.» تقی‌زاده تصریح کرد: «با هدف دادن انگیزه به سرمایه‌گذاران و تشویق فعالان این بخش، قیمت‌گذاری به سمت آزادسازی حرکت کند. دولت نیز بدون مداخله تلاش کند از طریق مکانیزم‌هایی خاص، از افزایش بهای مواد و محصولات فولادی در سطحی بالاتر از رنج جهانی ممانعت به عمل آورد.»
استفاده از ذخایر افغانستان؛ راه‌حلی ارزان و در دسترس
کیوان جعفری تهرانی پیش‌بینی کرد تا پایان ذخایر معدنی سنگ‌آهن کشور تنها ۱۰ سال زمان داریم. این تحلیلگر بخش معدن با انتقاد از فشار تحریم‌ها روی بخش معدن یادآور شد : «اینکه با چه برآوردی نسبت به طراحی مسیر پیش رو اقدام کنیم مساله‌ای مهم است. از نظر اقتصادی تحریم برای هر تن سنگ‌آهن وارداتی ۲۵ دلار هزینه به ما تحمیل می‌کند که رقم کمی نیست. بسیاری از شرکت‌های جهان از جمله پرتقال یا برزیل هم کلا تمایلی به فروش سنگ‌آهن ندارند. استرالیا نیز مسیر بسیار دوری دارد که به صرفه بودن کار را زیر سوال می‌برد. من بارها در نوشته‌هایی که در جراید منتشر کرده‌ام کشور را به استفاده از ذخایر بزرگ سنگ‌آهن افغانستان ترغیب کرده‌ام. افغانستان صاحب ذخیره چند میلیارد تنی سنگ‌آهن است و با ما تنها ۴۵۰ کیلومتر فاصله دارد. چرا از این فرصت برای رفع برخی مشکلات صنعت فولاد استفاده نکنیم؟»
برندگان و بازندگان صنعت فولاد
Joachim Schroeder مدیرعامل RCI نیز در این همایش به ارائه گزارش پرداخت. او به کاهش تقاضای فولاد اشاره کرد و گفت: این کاهش برای کشورهای توسعه‌یافته نیز وجود دارد.
JoachimSchroeder با اشاره به اینکه سیاست‌های حفاظتی مانع توسعه فولاد است، عنوان کرد: نرخ رشد جهانی فولاد روند کاهشی خواهد داشت و ملاحظات انتشار گازهای گلخانه‌ای مانع دیگری برای توسعه این صنعت محسوب می‌شود. او سپس به توضیحاتی درخصوص شرکت RCI پرداخت و گفت: این شرکت، شرکت بین‌المللی مشاوره‌ای با تخصص معدن است و در سه حوزه مشخص پروژه‌هایی را اجرا کرده است؛ استراتژی، سازمانی و بیزینس. ما به شرکت‌ها مشاوره می‌دهیم که با توجه به فناوری‌های موجود و تازه‌وارد در حوزه‌های صحیح سرمایه‌گذاری کنند. ما دانش را در اختیار ایران قرار دادیم و سال‌ها در بخش فولاد ایران حضور داشتیم.
Joachim Schroeder اظهار کرد: اعداد و ارقام نشان می‌دهد که تقاضا برای فولاد روند کاهشی را طی می‌کند و آهنگ رشد این محصول به قبل از پاندمی کرونا بازنخواهد گشت. حتی چین هم که سال گذشته رشد غول‌آسایی را طی کرده، از این قاعده مستثنی نیست و تقاضا در چین نیز کاهشی است. همین پیش‌بینی برای کشورهای در حال توسعه هم صدق می‌کند.
مدیرعامل RCI ادامه داد: در منطقه منا و مدیترانه تقاضا برای فولاد زیاد بوده و هست اما به‌رغم افزایش تولید فولاد مقدار صادرات و تجارت آن نسبت به ۲۰ سال پیش روند کاهشی معادل ۳۸ درصد را تجربه کرده است. تجارت درون‌منطقه‌ای منطقه مدیترانه و اروپا نیز در زمینه فولاد کاهشی بوده است. به گفته او، چین در سال ۲۰۱۶ به حداکثر صادرات خود در زمینه فولاد دست یافت. اما چینی‌ها در حال فاصله‌گرفتن از تولید فولاد هستند. آنها در حال تبدیل شدن به کشوری هستند که قطعات فولادی را برای محصولات خود به‌کار می‌برند و آن محصول را صادر می‌کنند. Joachim Schroeder همچنین به مسائلی که کووید-۱۹ برای صادرات در وضع قوانین جدید به‌وجود آورده است، اشاره کرد و درخصوص گازهای گلخانه‌ای گفت: موضوع سختگیری اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر در مورد کاهش گازهای گلخانه‌ای، صنعت فولاد را تهدید می‌کند. کمیسیون اروپا برای ۲۷ کشور عضو اتحادیه چنین تصمیم گرفته است که تا سال ۲۰۳۰ لزوما ۴۰درصد در گازهای گلخانه‌ای کاهش داشته باشند. تمامی کارخانه‌های اروپایی باید از این موضوع تبعیت کنند. این امر بر تولیدکنندگان داخلی و مالیات مربوط به آنها تاثیر خواهد داشت و اگر تمهیداتی در نظر گرفته نشود، باید فاتحه صنعت فولاد خوانده شود. قوانین مالیات گازهای گلخانه‌ای به‌صورت جدی در اروپا اجرایی می‌شود و رقم قابل‌توجهی خواهد بود. او همچنین درخصوص رویکرد آمریکا در این‌باره گفت: از زمانی‌که بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا انتخاب شده است، بحث گازهای گلخانه‌ای برای فولاد آمریکا هم مطرح شده است. او به تحولات دیجیتال نیز اشاره کرد و گفت: در انقلاب صنعتی چهارم باید استفاده از فناوری‌های روز در دستورکار قرار بگیرد. در برخی از معادن به دیجیتالی‌شدن توجه می‌شود از این‌رو باید رویکرد هوشمندسازی در پیش گرفته شود. ما در فولاد‌مبارکه این روند را آغاز کرده و توانسته‌ایم هزینه‌ها را بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش دهیم. Joachim Schroeder با مطرح‌کردن این سوال که چرا با توجه به کاهش تقاضای فولاد، تولید فولاد همچنان در منطقه دنبال می‌شود؟ ادامه داد: در پاسخ به این پرسش بررسی‌ها نشان می‌دهد در مناطق مختلف، اهداف مختلفی برای این کار وجود دارد. برخی به‌دنبال بهبود خدمات برای مشتریان بودند. برخی نیز برنامه‌های جدید برای کسب و کار داشتند. همچنین برخی دیگر بنا به نیاز مشتریان نسبت به تولید فولاد اقدام می‌کردند. او افزود: برای دیجیتالی‌شدن باید دید که مشتریان تا چه اندازه آمادگی تحولات دیجیتالی را دارند. در شرکت‌ها نیز باید یک رویکرد کل‌نگر وجود داشته باشد. این در حالی است که شرکت‌ها اغلب به‌صورت جزیره‌ای با مسائل برخورد می‌کنند. به گفته مدیرعامل RCI، باید خوشه‌های مبتنی بر فناوری را دنبال کنیم، بعد از آن می‌شود تصمیم گرفت که میزان سودآوری شرکت‌ها چقدر خواهد بود. فرآیند دیجیتالی‌شدن و هوشمند شدن کارخانه‌ها، مسیری طولانی است. فرآیند دیجیتالی شدن، به سرعت انجام نمی‌پذیرد. این امر نیازمند تمرکز بر موارد مختلف است. باید مزایا را تشخیص دهیم. پس از آن تغییرات فرهنگی ناشی از این اتفاق را پیش‌بینی کنیم. همچنین موارد تحول دیجیتال را تهیه و نقش‌ها را بین رهبران تیم‌ها مشخص کنیم. او در انتهای سخنان خود عنوان کرد: حوزه فولاد برنده و بازندگانی دارد. در این حوزه بازندگان کسانی هستند که نتوانسته‌اند وارد عرصه دیجیتالی‌شدن شوند. آنها از دیجیتالی‌شدن اکراه دارند و از این‌رو در رقابت شکست می‌خورند. این شرکت‌ها باید بدانند که حق انتخابی در این‌باره وجود ندارد، بلکه صحبت از برنده و بازنده است. بنابراین ضروری است برای بقا به سمت دیجیتالی‌شدن گام بردارند.
۲۰۲۱ سال خوبی برای فولاد است
کیوان جعفرى‌تهرانى، تحلیلگر ارشد بازارهاى بین‌المللى فولاد و سنگ‌آهن نیز در این همایش عنوان کرد: بازار آهن و فولاد در ایران متاثر از بازار بین‌المللی است. او گفت: چینی‌ها از سال ۲۰۱۰ میلادی رهبری این بازار را برعهده گرفتند‌‌اما شرایط کرونایی همه کشورها را به‌شدت درگیر کرده است. پتانسیل‌های چین نیز محدود است. اتفاقی که کرونا در جهان ایجاد کرد این بود که به چین کمک کرد تا قدرت اقتصادی خود را برای آنکه به اقتصاد اول دنیا تبدیل شود، بیشتر کند. اما بحران کمبود سنگ‌آهن و مواد اولیه در این کشور وجود دارد. جعفری‌تهرانی با اشاره به اینکه مصرف ظاهری فولاد در چین نسبت به تولید این کالا زیاد است، گفت: با توجه به تصمیمات دولت چین و طرح‌های توسعه‌ای، افزایش مصرف ظاهری فولاد ادامه‌دار خواهد بود. سال ۲۰۲۱ سال خوبی برای فولاد است چراکه تولید فولاد چین کنترل می‌شود، در حالی‌که مصرف آن زیاد است. ما می‌توانیم در این سال منافعی در رابطه با صادرات را به‌دست بیاوریم. او ادامه داد: وضعیت بازار سنگ‌آهن در بازار ۲۰۲۱ متشنج است و احتمال کاهش قیمت سنگ‌آهن در مارس و آوریل ۲۰۲۱ وجود دارد. باید به بحران کمبود سنگ‌آهن فکر کنیم. این تحلیلگر بازار فولاد افزود: باید درخصوص منابع به اجماع برسیم و همچنین پروژه قرارداد ۲۵ ساله چین را جدی بگیریم. این پروژه می‌تواند برای بخش معدن ایران بسیار خوب باشد. Pupchenko Andrey معاون مدیرعامل Metal Expert نیز در سخنان خود به این نکته اشاره کرده که سال گذشته چالش‌خیز‌ترین سال برای تجارت جهانی بود. در عین حال بازیگران جدیدی پا به عرصه صنعت فولاد گذاشتند. در این بین می‌توان به ویتنام و اندونزی اشاره کرد. مصرف هند نیز بسیار بالا رفته است، به‌خصوص در سال گذشته این افزایش بیشتر دیده می‌شود./دنیای اقتصاد