سلسله گزارش آینده صنعت فولاد در سه بخش «شناسایی ابعاد تحولی انقلاب صنعتی چهارم در صنعت فولاد و چشم‌اندازهای فناورانه پیشرو»، « بررسی اقدامات شرکت‌های کلیدی و پیشرو جهانی در صنعت فولاد در حوزه توسعه فناوری و نوآوری» و «واکاوی سند طرح جامع فولاد کشور از منظر فرصت‌ها و چالش‌های انقلاب صنعتی چهارم و پیشنهاد فرصت‌های اصلاحی و تحولی»، منتشر شده است.
بنا به این گزارش مرکز پژوهش‌ها، درحال‌حاضر جهان با مجموعه فرآیندهای فناورانه‌ای مواجه است که قاعده بازی را در هر کسب و کاری تغییر داده‌اند؛ مفهومی که غالبا با نام «انقلاب صنعتی چهارم» شناخته می‌شود. فناوری‌های برافکنی همچون فناوری‌های هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، همزاد دیجیتال، چاپ سه‌بعدی، واقعیت مجازی و افزوده، بلاکچین، رایانش ابری و روباتیک پیشرفته از فناوری‌های نوظهور در انقلاب صنعتی چهارم هستند و تأثیرات شگرفی در صنایع تولیدی بزرگ مانند نفت و گاز، خودرو، معدن‌کاری و فولاد دارند.
دوران دیجیتالی کردن صنعت فولاد دنیا
در این گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: امروزه تولیدکنندگان فولاد و سایر صنایع معدنی با استفاده از فناوری‌های دیجیتال، فرصت عظیمی برای تغییر مدل‌های عملیاتی خویش دارند… با توجه به کاهش چشمگیر هزینه‌های اکتساب، ذخیره و تجزیه و تحلیل داده در پنج سال گذشته، به نظر می‌رسد دوران دیجیتالی کردن در صنعت فولاد همچون سایر صنایع فرا رسیده است و آینده متعلق به بازیگرانی است که از امروز به فکر راهبرد دیجیتال هستند. شرکت‌های مطرح جهانی برای استفاده هر چه بهتر از این فرصت‌ها پیش‌بینی‌های لازم را از آینده روند فناوری‌ها انجام داده‌اند و با توجه به آن برنامههای توسعه‌ای خود را تدوین کرده‌اند.
شواهد متعددی، نشان می‌دهد در صنعت فولاد کشورهای پیشرو، انقلاب صنعتی چهارم موضوعی کلیدی است و آنها برنامه‌ها و اقدام‌های مؤثری در این باره انجام داده‌اند و چشم‌اندازهای خود را نیز مبتنی بر این انقلاب ترسیم کرده‌اند.
طرح جامع فولاد کشور و انقلاب صنعتی چهارم
در بخش سوم این گزارش آمده است: درحال‌حاضر، طرح جامع فولاد کشور در جایگاهی بین انقلاب صنعتی دوم و سوم قرار دارد. همچنین تمرکز این طرح بر برآورد میزان تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ با توجه به عرضه و تقاضا و همچنین برون‌یابی سایر زیرساخت‌ها و نیازمندی‌های تولید مانند آب، برق، گاز، فناوری و غیره است. بنابراین طرح جامع فولاد کشور، برنامه و راهبرد مشخصی برای انقلاب صنعتی چهارم ندارد. بی‌توجهی به انقلاب صنعتی چهارم در طرح جامع فولاد کشور منجر به مسائلی چون وابستگی شدید فناورانه، از دست دادن بازارهای آینده، جهت‌دهی نادرست توانمندی‌ها، کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه تولید، ناتوانی در ارائه مدل‌های جدید کسب‌وکار، آسیب‌پذیری در مقابل تهدیدهای فناورانه و از دست دادن فرصت تجارت فناوری خواهد شد. لکن به رغم کمبودها و چالش‌ها، ظرفیت‌هایی نیز در صنعت فولاد کشور وجود دارد که می‌توان با بالفعل کردن و ارتقا آن، این صنعت را برای نقش‌آفرینی در انقلاب صنعتی چهارم آماده ساخت. از جمله این ظرفیت‌ها می‌توان به برخی ظرفیت‌های طرح جامع فعلی، نیروی انسانی خبره، دانش فنی انباشته، زیرساخت‌های آموزشی، پژوهشی و آزمایشگاهی، قوانین و نهادهای حامی و تسهیل‌گر، شرکت‌های دانش‌بنیان و اکوسیستم رو به رشد استارتاپی، اشاره کرد.
یافته‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که باید به جای هدفگ‌ذاری‌‌های کمّی و کوشش نهادهای حاکمیتی و بنگاه‌‌های تولیدی در این راستا، «فولاد دانش‌بنیان» یا «فولاد ۴.۰» به عنوان مفهوم محوری در بازنگری مجدد طرح جامع فولاد در نظر گرفته شود و همه طرح‌ها و برنامههای سیاستی و عملیاتی در راستای آن تنظیم شود. تدوین برنامه راهبردی برای صنعت فولاد کشور، مبتنی بر اقتضائات انقلاب صنعتی چهارم، باید به تمام برنامههای مکان‌یابی، آب، برق، گاز، زیست محیطی و برنامه توسعه فناوری این صنعت توجه داشته باشد.