نحوه ی نامگذاری انواع فلزات در دنیا

فولادها به روشهای مختلفی تقسیم بندی و نامگذاری می‌شوند.و‌همینطور تقسیم بندي آنها می‌تواند بر اساس موارد زیر باشد :

• بر اساس ترکیب شیمیایی، مانند فولاد کربنی، فولاد کم آلیاژ ، فولاد زنگ نزن و ...
• بر اساس روش تولید، مانند heart open ، روش کوره الکتریکی و ...
• بر اساس روش ساخت، مانند نورد گرم، نورد سرد و ...
• بر اساس شکل محصول مانند ورق، لوله، میله، صفحه و ...
• بر اساس روش اکسیژن زدایی مانند فولاد آرام، نیمه آرام، جوشان و ...
• بر اساس ریز ساختار مانند فریتی، پرلیتی، مارتنزیتی
• بر اساس استحکام مورد نیاز
• بر اساس عملیات حرارتی مانند بازپختی، کوئ تمن وپچ و ر ...
• بر اساس کیفیت محصول مانند فولاد با کیفیت آهنگري، کیفیت تجاري و ...
• بر اساس کاربرد مانند فولاد فنر، فولاد ساختمانی، فولاد ابزار و ....

در حال حاضر استانداردهاي ملی، منطقه اي و بین المللی بسیاری وجود دارند که سیستم نامگذاري مخـصوص بـه خـود جهت نامگـذاری فولادها دارند. در ادامه برخی از رایج ترین این استانداردها که در سطح کشور ما نیز کاربرد بیشتری دارند مورد بررسی قرار گیرند. به ایـن منظـور روش هـای نامگـذاری فولادهارا در سـه شـاخه اصـلی بررسی خواهیم کرد.

• اسـتانداردهای آمریکـایی
• اسـتانداردهای اروپـایی
• استانداردهای برخی از کشورهای صنعتی.

 

سیستم نامگذاري فولادها در استانداردهاي آمریکایی

در آمریکا سازمانهاي مختلفی متولی امر استاندارد هستند که هر کدام از آنها سیستم ویژه اي جهت نامگذاري فولادها دارنـد. برخی از ایـن سازمانها عبارتند از :

• موسسه آزمون و مواد آمریکا ASTM
• انجمن آهن و فولاد آمریکا AISC
• انجمن ملی استاندارد آمریکاANSI
• انجمن نفت آمریکاAPI
• جامعـه مهندسین مکانیک آمریکا ASME
• انجمن جوشکاری آمریکا AWS
• موسسه استاندارد کانادا CSA
• جامعه مهندسین خودرو آمریکا SAE
• سیستم یکپارچه IMS

 در ادامه برخی از سیستم های نامگذاری رایج تر در بین اسـتانداردها آمریکایی مورد بحث قرار می گیرد.

 

استاندارد ASTM

ASTM یکی از مراجع معتبر تدوین استاندارد به شمار می رود که در سال 1898 میلادی تاسیس شـده اسـت. ASTM کوتاه شده عبارت Materials and Testing for Society American است. اولین کتاب کامـل اسـتانداردهاي ASTM در سـال 1915 چاپ شد . امروزه 77 کتاب استاندارد ASTM  وجود دارند، که فصلهای اصلی آنها شامل:

• فصل اول : پیرامون محصولات آهنی و فولادی
• فصل دوم : پیرامون محصولات فلزي غیر آهنی
• فصل سوم : در حوزه روشهاي آزمون فلزات و دستورالعمل هاي تحلیلی
• فصل چهارم : درباره مصالح ساختمانی
• فصل پنجم : شامل فرآورده های نفتی، روانکارها، سوختهای فسیلی
• فصل ششم : رنگها و پوشش ها
• فصل هفتم : دربرگیرنده اطلاعات منسوجات
• فصل هشتم : دربرگیرنده اطلاعات پلاستیکها
• فصل نهم : در مورد اطلاعات لاستیکها و انواع آنها
• فصل دهم : دربرگیرنده اطلاعات عایقهای الکتریکی و مباحث الکترونیک
• فصل یازدهم : اطلاعات تکنولوژی آبی و مسائل محیطی
• فصل دوازدهم : پیرامون انرژي هسته اي، انرژي خورشیدی و انرژي زمین گرمایی
• فصل سیزدهم : پیرامون ابزارهاي پزشکی
• فصل چهاردهم : روشهاي کلی و ابزارهاي اندازه گیری
• فصل پانزدهم : در حوزه ویژگیهای محصولات عمومی

سیستم نامگذاري استاندارد ASTM

در استاندارد ASTM ،فلزات با حرف A به همراه یک شماره مشخص می شـوند . ایـن روش نامگذاری اغلب براي مشخص کردن محصولی خاص بکار می‌رود مثلا" A548 براي مفتول فولاد کربنی با کیفیت کلـه زنـی سـرد  براي تولید پیچ به کار می رود.

تعریف فلزات آهنی

تا قبل از 1993 میلادی، ASTM تعریف فلزات آهنی را بر مبناي ترکیب شیمیایی نامی قرار داده بود که در آن آلیاژ آهنی به آلیاژی گفته می شد که میزان آهن آن بیشتر یا مساوی 50 درصد بود. در اینصورت آلیاژ با حرف A شروع می شد. اگر میزان آهن کمتر از 50 درصد بود آلیاژ غیر آهنی شده و با حرف B آغاز می گشت . در حال حاضر ASTM تعریف اروپایی فولاد را که در استاندارد 10020 EN CEN تحت عنوان "تعریف و تقسیم بندي فولاد ها" آمده است را به این صورت معرفی می نماید :

ماده اي که مقدار وزنی آهن در آن از هر عنصر مجزاي دیگر بیشتر است و عموما" میزان کربن آن کمتر از 2 درصد بوده ونیز شامل عناصردیگری باشد. تعداد محدودي از فولادهای کرم دار ممکن است بیش از 2 %کربن داشته باشند اما 2 % مرز بین فولاد و چدن است.

 

سیستم نامگذاري استاندارد ASME

بخش از این استاندارد که شامل استاندارد مواد براي کاربردآنهاست عبارتست از:

ASME Boiler and Pressure Vessel Code, Section II, Part A and B

در این بخش ها از تطبیق استاندارد ASTM با کد ASME استفاده شده است و حرف S " "جلو شماره استاندارد ASTM مربوطه

اضافه می شود تا نشان دهد که این مربوط به کد ASME است.

 

سیستم نامگذاري SAE/AISI

سیستم نامگذاري SAE/AISI از سیستم چهار رقمی براي مشخص کردن فولادهای کربنی و آلیاژی بر اساس ترکیب شیمیایی بهره می برد. بر اساس این سیستم، دو رقم آخر نشان دهنده میزان کربن بر حسب صدم درصد است. رقم اول از سمت چپ مشخص کننده طبقـه اي است که فولاد به آن تعلق دارد و مطابق است با :

 

• عدد 1 براي فولادهای کربنی
• عدد 2 براي فولادهای نیکل دار
• عدد 3 براي فولادهای نیکل – کرم
• عدد 4 براي فولادهای مولیبدن دار
• عدد 5 براي رفولادهای کرم دار
• عدد 6 براي فولادهای کرم – وانادیم
• عدد 7 براي فولادهای تنگستن دار
• عدد 8 براي فولادهای سیلیسیم – منگنز

در این نشانه هاي رقم دوم عموما" مشخصه درصد متوسط عنصر مسلط است. در این سیستم اضافه شدن عنصر b بـه آلیاژجهت افزایش سختی پذیری با حرف "B "و اضافه شدن Pb سرب جهت بهبود قابلیت ماشینکاری باحـرف L " "نمـایش داده مـی شـود.پیشوند M " "براي فولاد با کیفیت تجاري و پیشوند " E " براي فولاد تولید شده با کوره الکتریکی و پسوندH"جهـت قابلیت سختی پذیری به کار میروند. جدول زیر به شناخت بهتر این سیستم کمک می کند.

فولادهاي زنگ نزن

سیستم نامگذاري فولادهاي زنگ نزن کارشده که نخستین بار توسط AISI پیشنهاد شده و توسعه یافته اسـت،از 3 عدد که در برخی موارد حروفی به دنبال آنها می آید، تشکیل شده است. نخستین رقم، کلاس آلیاژ را مشخص می کند. بـدین صـورت کـه 2xx ,3xx سري فولادهاي زنگ نزن آستنیتی هستند و مارتنزیتی ها و فریتی ها با xx 4 مشخص می شـوند. متاسفانه در ایـن سیستم نامگذاري ، رقمهاي دوم و سوم ترکیب شیمیایی آلیاژ را به ما نمی دهند. همچنین در مورد سري 4 تمایز بین فولاد زنگ نزن فریتی بـا مارتنزیتی پیش بینی نشده است. مثلا" 430 و 446 فریتی هستند در حالیکه 431 و 440 مارتنزیتی می باشند. معانی حروف پسوندو نیز دو رقم آخر در سیستم نامگذاری UNS در جدول زیر نشان داده شده اسـت. (در مورد سیـستم نامگـذاري UNS در قـسمت بعـدی صحبت خواهد شد) برخی انواع فولاد زنگ نزن در سیستم نامگذاری AISI وجود دارند. این فولادهای زنگ نزن غیـر اسـتاندارد شامل فولادهاي زنگ نزن رسوب سخت شده، بیشتر فولادهاي زنگ نزن DUPLEX و فولادهاي زنگ نزن آلیاژی هستند.

سیستم نامگذاري به روش UNS

نامگذاری یکپارچه (UNS)روی فلزات، یک سیستم طبقه بندی آلیاژها می باشد که در ابتدا در آمریکای شمالی مورد استفاده قرار گرفت. در این سیستم از یک حرف پیشوند و 5 عدد برای نامگذاری و تعیین آلیاژ ها استفاده می شود برای مثال، پیشوند S نشانگر آلیاژهای فولاد ضد زنگ ،پیشوند C نشانگر مس، برنز و برنج، پیشوند T نیز نشانگر فولاد های ابزار می باشد.

در نامگذاریها، 3 رقم اول بخش عددی نام ، عموماً از نام های سیستم های قدیمی تبعیت می کند در حالی که 2 رقم آخر انواع جدیدتر همان آلیاژ را شامل می شود.برای مثال فولاد ضد زنگ نوع 310 در سیستم قدیمی، به آلیاژ S31000 در سیستم UNS تغییر کرده است. نوع کم کربن و مدرن همین آلیاژ که در گذشته با نام فولاد ضد زنگ 310s شناخته می شد، حال در سیستم UNS با نام UNS S31008 شناخته می شود.برای مثال انتخاب عدد "08" در دو رقم آخر نام آلیاژ به علت این امر است که بیشترین میزان مجاز کربن در این آلیاژ 8 صدم درصد می باشد. نام یک آلیاژ در این سیستم لزوماً نشان دهنده خصوصیات فیزیکی یا مکانیکی آن مانند نوع عملیات حرارتی، فرم یا کیفیت نمی‌باشد.

اسامی  برخی از آلیاژهای مرسوم در سیستم نامگذاری یکپارچه که تغییر نام یافتند عبارتند از :

• فولاد ابزار  T2 به                       UNS K11547
• فولاد ضد زنگ 17 /4p‌h  به       UNS S17400
• فولاد ضد زنگ  316L  به            UNS S31603
•  آلیاژ مس CDA 903 به              UNS C90300                           

داشتن اطلاعاتی در باره ی پیشوند آلیاژها نیز برای جدا سازی آنها به شما کمک خواهد کرد که در جدول زیر مشاهده می نمایید

سیستم نامگذاري فولاد با استاندارد اروپا CEN

کمیته اروپایی استاندارد CEN  تشکلی از موسسه هاي ملی استاندارد کشورهاي عضو اتحادیه اروپا و جامعه تجارت آزاد اروپاست . وظیفه اصلی CEN تدوین و انتشار استانداردهاي اروپاEN   است که به مجموعه اي از مشخصات فنی اطلاق می شود که با مـشارکت طـرفهاي ذینفع کشورهاي مختلف عضو CEN منتشر می گردد. این استانداردها بر اساس اجماع عمومی منتشر شده و با راي اکثریت تـصویب می شوند. استانداردها تصویب شده باید توسط هر کشور عضو ، به عنوان استانداردهاي ملی تلقی شده و هر استاندارد ملی مغایر با آن باید لغو گردد . نام گذاري استاندارد اروپا EN در هر کشور به این صورت است که ابتدا حروف مشخصه استاندارد ملی آن  کشور آمده مثلا" bs براي انگلستان یا DIN براي آلمان و سپس EN و پس از آن 5 عددي رقمی می آید. مثلا" 10025 EN BS یا 10025 EN DIN . هر استاندارد EN می تواند شامل یک سند با چندین بخـش باشـد کـه تحـت نـام Part می آیند.

سیستم نامگذاري اروپایی فولادها – 10027 EN

سیستم نامگذاري اروپایی فولادها در 10027 EN استاندارد شده است این استاندارد مرجعی جهت فولادها بر اساس نام آن و شماره آن است. این روش بدین منظور به کـاررفته است تا از سردرگم شدن احتمالی کاربر در تشخیص فولادها کاسته شده و نیز از مشکلات احتمالی آینده براي تصحیح نـام یـا شـماره فولاد ها جلوگیري گردد. لازم به ذکر است که شماره فولاد و نام فولاد لزوما" قابل تبدیل به یکدیگر نیستند.

نام فولاد

نام فولاد ترکیبی از حروف و اعداد است که نحوه نام گذاري در 1-10027 EN و در گزارش تکمیلی CEN بـا شـماره 10260 CRآمده است. مطابق این سیستم نامهاي فولاد ها در دو گروه به شرحی که بعدا" خواهد آمد تقسیم بندي می شـوند. ایـن سیـستم از بعـضی جنبه ها شبیه (اما نه همانند ) روش نام گذاري ISO در گزارش فنی 1989: 4949 TR ISO با عنوان " نام هاي فولاد بـر اسـاس حروف " است.

گروه اول

از استاندارد 1-10027 EN به فولادهایی اشاره دارد که بر اساس کاربرد و خواص مکانیکی یا فیزیکیشان مشخص شده اند. این فولادها با یک یا چند حرف مرتبط با کاربرد و به دنبال آنها عددي مرتبط با خواص ، مشخص می شوند. بعنـوان مثـال اسـامی فولادهـاي ساختمانی با S که مخفف Structural است، آغاز می گردد . این حروف در زیر نمایش داده شده اند.

• S Structural steels
• P Pressure purpose steels
• L Linepipe steels
• E Engineering steels
• B Steels for reinforcing concrete
• Y Steels for prestressing concrete
• R Rail steels or steels in the form of rails
• H Cold rolled flat products of high strength steels for cold forming
• D Flat products for cold forming
• T Tinmill products (steel products for packaging)
• M Electric steels

به دنبال این حروف عددي که مرتبط با ویژگی آن فولاد در ارتباط با کاربردش است به مثال زیر توجه کنید :

 EN 10025 S 185 (structural steel with min. yield strength equal to 185 MPa.)

 

گروه دوم

این گروه براي مشخص کردن فولادها بر اساس ترکیب شیمیایی آنها در نظر گرفته شده است و به 4 زیر گـروه بـر اسـاس میـزان عناصـرآلیاژي تقسیم می شود.

 

 اولین زیر گروه

شامل فولادهاي غیر آلیاژي (به جز فولادهاي تندبر) است که منگنز آنها به طور متوسـط کمتـر از 1درصد است. این فولاد ها با حرف C که به دنبال آن میزان متوسط کربن برحسب صدم درصد می آید، مشخص می شوند.

 دومین زیرگـروه

شامل فولادهاي غیر آلیاژي با منگنز مساوي یا بیشتر از 1 درصد، فولادهاي خوش تراش غیر آلیاژي و فولادهاي آلیاژي (به جز فولادهـاي تندبر) به صورتی که درصد وزنی هر عنصر آلیاژي کمتر از 5، %باشد است. براي این زیر گروه، نام فولاد شامل میزان متوسط کربن برحسب صدم درصد و به دنبال آن نشانه عناصر ( آلیاژي البته به ترتیب مقدار درصد آن عنصر) می آید. بعد از این گروه علایـم، اعـدادي کـه نـشان دهنده میزان عناصر آلیاژي است می آید ( این اعداد به ترتیب نشان دهنده درصد متوسط عنـصر آلیـاژي نـشان داده شـده هـستند کـه درضریبی که بستگی به نوع عنصر دارد ضرب شده اند.

 سومین زیر گروه

بر اساس ترکیب شیمیایی براي فولادهاي آلیاژي است (به غیر از فولادهاي تندبر ) که درصد وزنی حداقل یکی از عناصـر آلیاژي بیش از 5 %باشد. براي این زیر گروه، نام مشخصه با حرف X شروع شده و پس از آن میزان کـربن بـر حـسب صـدم درصـد و بـه دنبالش نشانه عناصر آلیاژي ( به ترتیب نزولی مقادیر آنها ) و پس از آن اعداد نشان دهنده مقادیر عناصر آلیاژي می آید. هماننـد زیـر گـروه قبلی گرد شدن به نزدیکترین عدد صحیح در اینجا نیز انجام می گردد. به مثال زیر توجه نمایید:

EN 10088 Part 1, X2CrNi18-9 nominally contains 0.02% C, 18% Cr, and 9%Ni

چهارمین زیرگروه

بر اساس ترکیب شیمیایی و براي فولادهاي تند بر کاربرد دارد. در اینجا مشخـصه فـولاد شـامل HS

است که به دنبال آن عددي که نشان دهنده درصد عناصر آلیاژي که به ترتیب تنگـستن، مولیبـدن، وانـادیم وکبالت هستند، می آید . هر عدد درصد متوسط عنصر مربوطه را مشخص می کند که به نزدیکترین عدد صحیح گرد شده و با سایر اعداد کـه نشانگر عناصر دیگر هستند توسط خط تیره فاصله ایجاد می گردد. براي هر دو سیستم نامگذاري گفته شده در گروه 1) بر اسـاس کـاربرد وخواص ) و گروه 2) بر اساس ترکیب ) اگر نام با حرف G شروع شده باشد نشانگر این است که فولاد از نوع ریختگی است.

شماره هاي فولادها

استاندارد 2 Part EN10027 نام گذاري فولادها بر اساس شماره بیان می کند که می تواند تکمیل کننده نام گذاري با نام فولاد کـه در بالا به آن اشاره شد، . باشد در این روش تعداد ارقام ثابت بوده و براي داده پردازي مناسب است . عدد به صورت XXXX.1 اسـت کـه عدد 1 اشاره به فولاد دارد.دو عدد اول پس از 1 گروه فولاد را مشخص می کنند. ارقام بعدي نشانگر ترتیب (شماره سریال) هستند.

فولادهاي غیر آلیاژي

فولادهاي پایه ، کیفی و ویژه  در این گروه قرار دارند که بدین منظور ارقام دوم و سوم شماره فولاد، رده کیفی فولاد را با توجه به کاربرد یا خواص مشخص می کنند . مطابق استاندارد 10020 EN ، فولاد پایه غیرآلیاژي توسط روش هاي معمولی فولاد سازي تولید می شود و به عملیات حرارتی نیاز ندارد. این نوع فـولاد الزامـات کیفـی خاصـی (نظیـرمطلوبیت جهت کشش سرد و ...) ندارد و عناصر آلیاژي دیگري به جز منگنز و سیلیسیم نیز ندارد.فولاد کیفـی غیـر آلیـاژي الزامـات کیفـی بیشتري نسبت به فولاد پایه نظیر، استحکام شکست، اندازه دانه یا شکل پذیري دارد. فولادهاي ویژه غیر آلیاژي آخال کمتـري نـسبت بـه فولادها پایه دارند (تمیزترند). کنترل دقیق ترکیب شیمیایی ودقت در تولید و کنترل فرآیند تولید باعث می شود تا این دسته از فولادها خواص بهبود یافته اي (بعنـوان مثـال اسـتحکام تـسلیم، سـختی پذیري) داشته باشند و به همین سبب داراي ویژگیهاي ثابتی نظیر استحکام ضربه یا سختی معین (پس از عملیات حرارتی خاص ) یا مقادیرکم فسفر و گوگرد و آخال باشند.

 

فولادهاي آلیاژي

استاندارد 10020 EN بین فولادهاي کیفی آلیاژي و فولادهاي ویژه آلیاژي تفاوت قائل شده است. فولاد کیفی آلیـاژي بـراي عملیـات حرارتی یا سخت کاري سطحی طراحی نشده اند بلکه جاهایی به کار می روند که خواص خاص مورد نیاز است . این رده شامل برخی فولادهاي ساختمانی دانه ریز براي جوشکاري، برخی از فولادهاي الکتریکی و فولادهاي آلیاژي براي کاربردهاي شکل دادن سرد بـا کاهش سطح مقطع زیاد می با شند . رده فولادهاي آلیاژي ویژه شامل فولادهاي زنگ نزن، فولادهاي نـسوز، فولادهـاي مقـاوم بـه خـزش،فولادهاي ابزار، فولادهاي مهندسی، فولادهاي ساختمانی ویژه و فولادهاي با خواص فیزیکی خاص می باشند. مشخـصه ایـن رده کنتـرلدقیق ترکیب شیمیایی و فرآیندهاي تولید است.

سایر استانداردهاي اروپایی مرتبط با فولادها

همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، فولادها را می توان بر مبناي روش تولید، شکل محصول و ... نیز تقسیم بنـدي کـرد.10079 ENاشکال مختلف تولیدي فولادها را تقسیم بندي می کند. این تقسیم بندي شامل محصولات تخت Fla ( که پوشش دارنـد یا ندارند شامل ورق، نوار، فولادهاي الکتریکی و ... محصولات طولی  (شامل سیم ، مفتول و ... و سـایر محـصولات نظیر محصولات آهنگري و محصولات تولید شده توسط متالورژي پودر را در بر می گیرد . در ضمن واژه ها و تعـاریف مـرتبط بـا عملیـات حرارتی را می توان در 10052 EN یافت.

در ایران

اسـتانداردهاي رایج در کشور ما ، استانداردهاي GOST و DIN و سـایر اسـتانداردها AFNOR و JIS  هستند.

سیستم نامگذاري فولادها طبق DIN

قبلا هر فولادي با نام شرکت تولید کننده آن فولاد نامگذاري می شد. به این ترتیب ناهماهنگی کلـی در نامگـذاري وجـود داشـت. کمیتـه استاندارد آلمان در اولین انتشار برنامه فولاد، در سال 1942 ،تصمیم گرفت که به هر نوع استاندارد شده یک نشانه کوتاه اختصاص داده شود تا اینکه به صورت واضح در مدارك قطعات، نقشه ها، سفارشها و مکاتبات مشخص گردد . در ابتدا نام کوتاه فولادها تا حد ممکن سـاده بـود اما از سیستم واحدي پیروي نمی شد . مدتی بعد در 17006 DIN سیستمی متشکل از حروف و اعداد برقرار گردید که به سـهولت بتـوان به کمک نام کوتاه فولاد، خصوصیات مربوط را بدست آورد . علاوه بر این در 17006 DIN یک سیستم عددي بـه عنـوان شـماره مـواد وضع گردیده که نه فقط براي فولادها بلکه براي سایر آلیاژهاي غیر آهنی نیز صادق است .

برخی از مثالها را بررسی کنید:

نام کوتاه

نام کوتاه فولادها بر اساس دو تقسیم بندي مختلف ساخته می شود :

• بسته به خواص کاربردي
• بسته به ترکیب شیمیایی

نامگذاري بر اساس خواص کاربردي

در اینجا نام کوتاه به فولادهاي عمومی ساختمانی اختصاص داشته که بعد از St به معنی فولاد، عددي که مشخص کننده حداقل استحکام بیان شده که حدود 10/1 از مقدار آن بر حسب mm/N 2 کششی است، نوشته می شود. این عدد بر حسب واحد mm/kg 2 بزرگتر می باشد . مثلا St37 فولادي است با حداقل استحکام کششی mm/kg 37 2 N/mm با معادل که 2 360 است.

در صورت نیاز به توضیحات ضروري از حروف زیر قبل از St استفاده می شود:

• Q فولادهاي ویژه شکل دادن سرد (کله زنی) مثلا 3-St37 Q
• R فولادهاي آرام و نیمه آرام، مثلا 2-St37 R
• U فولاد ناآرام (جوشان ) مثلا 2-St37 U

در صورت نیاز درجه کیفیت فولادهاي همانند را با عددي که در انتهاي نام کوتاه فولاد نوشته می شود، مشخص می کنند

 

نامگذاري فولادهاي غیر آلیاژي

نام کوتاه عموما" از علامت شیمیایی C و عدد مشخصه مقدار کربن تشکیل شده است، مثلا" C15 .

جهت تمایز فولادهاي غیر آلیاژي یا مشخصه وابستگی آن به گروه معینی از فولادها، بعد از علامت C حروف زیر با معانی معینی می آیند :

• f فولاد براي سخت کاري شعله اي و القایی، مثلا" 53  Cf .
• k فولاد نجیب با مقدار پایین فسفر و گوگرد، مثلا"  15 Ck .
• m فولاد نجیب با محدوده معینی از – نه فقط حد مجاز بالا- مقدار گوگرد، مثلا"  35 Cm .
• q فولادهاي کربوره و بهسازي جهت کله زنی سرد، مثلا"  35 Cq

گاهی بعد از عدد مشخصه مقدار کربن، حرف مشخصه زیر نیز می آیند :

• W کیفیت فولاد ابزاري، مثلا"          
• W1 فولاد ابزاري با کیفیت درجه اول مثلا"   
• W2 فولاد ابزاري با کیفیت درجه دوم ، مثلا"     

نامگذاري فولادهاي آلياژي

فولادهاي آلیاژي فقط بر حسب ترکیب شیمیایی نامگذاري می شودن . این روش، مشخصه دقیق فولاد را بیان می کند. به علاوه ایـن روش نامگذاري فولاد را در حالت بلوك خام ریخته گري امکانپذیر می کند. البته نمی توان به نوع فرآیند و عملیات حرارتی که روي آن انجام میشود و یا خواص استحکامی آن که بعدا به دست می آید، مثلا بهسازي، پی برد. نامگذاري کامل یک فولاد آلیاژي به ترتیب زیر است:

• حروف شناسایی نوع ذوب ریزي،
• حروف شناسایی خواصی که مشروط به فرآیند ذوب ریزي و عمل آوري آن است،
• عدد مشخصه کربن،
• علامت شیمیایی عناصر آلیاژي،
• عدد مشخصه افزوده هاي آلیاژي،
• رقم مشخصه محدوده هاي تضمینی،
• حروف مشخصه وضعیت عملیات حرارتی
• عدد مشخصه استحکام کششی تضمینی یا سایر خواص تعیین کننده

عدد مشخصه كربن

 صد برابر مقدار کربن به عنوان عدد مشخصه کربن مطرح می شود، جهت تمایز نامهاي تجاري خیلی مشابه، در صـورت نیـاز مقـدار آن بـه اندازه 1 واحد کم و یا زیاد نشا دان ده می شود. در فولادهاي آلیاژي- به منظـور رعایـت اختـصار از C صـرف نظـر مـی شـود.C فقـط در فولادهاي غیر آلیاژي قبل از عدد مشخصه قرار می گیرد.

نشانه عناصر آلياژي

 براي مشخص کردن عناصرآلیاژي، اصولا" نشانه به کار می رود . این نشانه ها بلافاصله بعد از عدد مشخص کننده میزان کـربن قـرار مـی نگیرد، البته به ترتیب مقدار درصد. در صورت یکسان بودن درصد عناصر، نشانه ها به صورت الفبایی مرتب می شودن . بعد از این گروه نـشانه ها اعداد مشخصه آلیاژ مانند ترتیب نشانه ها می آیند، در حقیقت گروه اعداد در کنار هم قرار می گیرند. به عنوان یک قاعده می توان گفـت که آن دسته از عناصر آلیاژي براي نامگذاري انتخاب می شود که براي مشخصه فولاد یا تمایز آن از سـایر فولادهـاي مـشابه لازم اسـت. یعنی اعداد مشخصه مربوط به این آلیاژهاست .

اعداد مشخصه افزوده هاي آلياژي و ضرايب

مفهوم و هدف از استفاده از ضرایب، کوچکتر کردن اعداد مشخصه تا حد ممکن می باشد ( همچنین رحذف ) اعشا که به همراه نشانه هـاي عناصر بسته به مقدار درصد آنها در گروههایی مشخص قرار می گیردن . بدین ترتیب هر فولاد را می توان بسته به نوع و مقدار عناصر آلیاژي آن مرتب کرد، به علاوه در این سیستم آینده نیز در نظر گرفته شده است زیرا فولادهاي جدید را هم می توان در اسـتاندارد فولادهـا جـاي داد.اگر مقدار عناص آلیاژي زیاد باشد به منظور کوتاه شدن عدد مشخصه براي عناصرآلیاژي ضریب 1 به کـار مـی رود، ولـی براي کربن همان 100 . استفاده می شود براي تمایز فولادهاي کم آلیاژ و پر آلیاژ حرف X . در ابتدا می آید سیستم نامگذاري بدین صورت می باشد:

• حرف X ) قبل از عدد مشخصه کربن)
• عدد مشخصه کربن
• نشانه عناصرآلیاژي تعیین کننده
• نشانه عناصر آلیاژي
• حذف حرف مشخصه X

اگر عدد مشخصه مقدار کربن به جهت عدم اهمیت حذف شود، به منظور هر چه کوتاه شدن مشخصه فولاد از نوشتن X نیز صرف نظر میشود. مثلا NiCr20TiAl

سيستم نامگذاري فولادهاي ريختگي

 نامگــــذاري فولادهــــاي ریختگــــی، چــــدنهاي خاکــــستري و چــــدنهاي چکــــش خــــوار بــــا حــــرف G شــــروع ومی شود بعد از علامت خط تیره -( ) مشخصه فولاد ذکر می شود

 علامت كوتاه فولادهاي تندبر

 علامت کوتاه فولادهاي تندبر بدین ترتیب نوشته می شود که بعد از علامت S) (اعدادي نوشـته مـی شود که به ترتیب مقادیر عناصر آلیاژي تنگستن، مولیبدن، وانادیم و کبالت را بیان می کند، مثلا" 5-2-5-6 S اگرفولاد تندبري کبالـت نداشته باشد چهارمین عدد حذف می شود، مثلا فولاد 2-5-6 S علامت کرم در مشخصه فولاد نمـی آیـد، زیـرا همـه فولادهـا ي تنـدبر تقریبا" %4 کرم دارند. در فولادهایی که برخلاف معمول حاوي مقدار بالایی کربن ضمن داشتن ترکیب شیمیایی یکسان هـستند، ماننـد فولادهـاي پایـه، جهـت مشخصه آن بعد از حرف S حرف C قرار می گیرد، که دلالت بر مقدار غیر معمول کربن دارد، مثلا" 2-5-6 S

مشخصه كامل فولاد طبق 17006 DIN

در بخشهاي قبلی مطالبی به اختصار در خصوص نامگذاري فولادها طبق 17006 DIN آورده شد. نامگذاري فولادها طبق این اسـتاندارد از سه بخش مشخص تشکیل شده است:

• بخش عملیات حرارتی
• بخش تولید
• بخش ترکیب

سیستم شماره گذاري مواد براي فولادها و فولادهاي ریختگی طبق 007 17 DIN

شماره مواد یک عدد هفت رقمی به قرار زیر است:

• X.XXXX.X
• X گروه اصلی مواد
• XXXX شماره نوع
• X ارقام پیوست

 

گروه اصلی مواد

براي گروه اصلی مواد می توان نوشت:

0 چدنها و آلیاژهاي فررو 1 فولادها 2 فلزات سنگین غیر از Fe 3 فلزات سبک 4 تا 8 فلزات غیر آهنی 9 آزاد براي کاربردهاي داخلی گروه اصلی 0و1 مربوط به همه موادي است که در آن آهن (Fe ( بیشترین مقدار را دارد.

شماره نوع

دو رقم اول شماره نوع فولاد و دو رقم بعدي ارقام شمارنده می باش ند .نوع فولاد به گروههاي زیر تقسیم بندي می شود:فولادهاي پایه و کیفی و فولادهاي نجیب.  این گروهها بر حسب ترکیب شیمیایی و نیز ویژگیهاي قابل توجه که از شرایط فنی کاربردي و تولیدي حاصل می شـود، بـه زیـر مجموعـه هاي کوچکتر تقسیم بندي می شودن . از ارقام شمارنده نمی توان در مورد میزان کربن و عناصر آلیاژي اظهار نظر کرد .

ارقام پیوست

ارقام پیوست فقط وقتی به کار می رود که براي مشخصه واضح مواد لازم است.اولین رقم پیوست جهت مشخصه فرآیند تولیـد فـولاد بـه کار می رود، بدین ترتیب که :

0 نامعین یا اهمیت نامشخص 1 فولاد توماس ناآرام 2 فولاد توماس آرام 3 فولاد نا آرام سایر انواع ذوب ریز لایها، مث " فولاد ویژه – هـوادمش 4 فولاد آرام سایر انواع ذوب ریز لایها، مث " فولاد ویژه – هوا دمش 5 فولاد زیمنس – مارتین ناآرام 6 فولاد زیمنس – مارتین آرام7 فولاد اکسیژن دمش ناآرام 8 فولاد اکسیژن دمش آرام 9 فولاد الکترو

دومین رقم پیوست جهت مشخصه وضعیت عملیات حرارتی به کار می رود:

0 بدون عملیات حرارتی یا عملیات حرارتی دلخواه (بعد از شکل دادن هیچگونه عملیات حرارتی معینی نه مدرخواست وی شود نه انجام میگیرد، معمولا" در وضعیت نورد گرم محصولات به همان صورت تحویل داده می شود ). 1 بازپخت نرمال 2 بازپخت نرم 3 عملیات حرارتیجهت ماشینکاري آسان 4 بهسازي چقرمه 5 بهسازي 6 بهسازي سخت 7 تغییر شکل سرد8 تغییر شکل سـرد سـختی فنـري 9 عملیـات حرارتی بر حسب داده هاي مشخص

 

 

استاندارد روسی نامگذاري فولادها (GOST

طبق این استاندارد، مشخصه فولادها از نشاته عنصر آلیاژي و عدد بعد از آن که مقدار میانگین عناصر مربوطه را بـه درصـد بیـان مـی کنـد تشکیل شده است . از عناصري که مقدار آن جزئی است صرف نظر می شود. در آن صورت مقدار آلیاژ حدود 1 % است. براي گروههاي مشخص فولادها این پیشوندها به کار می رودند

 

• R - براي فولاد هاي تندبر
• U – براي فولادهاي ابزاري غیر آلیاژي
• Sch – براي فولادهاي یاتاقانهاي غلتشی (بلبرینگها)

فولادهاي ابزار

عدد اول مقدار میانگین C را به صدم درصد بیان می کند. اگر مقدار آن حدود 1 % و یا بیشتر از 1 %شود حذف می شود.

فولادهاي غیر آلیاژي :

A (1.1525 معادل (Mn 0.25 Si 0.25 C 0.80 U8A

G Mn 0.50 Si 0.25 C 0.85 U8GA

فولادهاي آلیاژي :

(1.2344 معادل (V 1 Cr 5 Si 1 Mo 1.3 C 0.40 4Ch5MF1S

V 0.2 Cr 12 W 0.7 Mo 0.8 C 2.00 Ch12WM

فولادهاي تندبر:

اولین عدد بعد از حرف R مقدار تنگستن را بیان می کند.

 (1.3355 معادل (R 18 W18%

V 5% Co 5; W10; R10K5F5

فولادهاي ساختمانی

فولادهاي کربنی ساختمانی با کیفیت معمولی:این فولادها با ST شروع شده و پس از آن اعداد 0 6 تا می آید که چه این عدد بزرگتر باشد مقدار کربن موجود در فولاد بیشتر بـوده و درنتیجه استحکام آن بیشتر و شکل پذیري کمتري دارد.

فولادهاي زنگ نزن و نسوز

اولین عدد، مقدار میانگین و یا حداکثر C) در موارد معدودحد پایین ) را به صدم درصد بیان مـی کنـد. حـرف A) نیتـروژن ) نبایـد در آخـرمشخصه قرار گیرد.

فولادهاي یاتاقانهاي غلتشی (بلبیرینگها)

عدد بعد از نشانه عنصرکرم مقدار ده برابر کرم را بیان می کند.

استاندارد فرانسوي نامگذاري فولادها

علامتهاي قراردادي که توسط AFNOR در فرانسه معمول است، به قرار زیر می باشد: طبقه بندي فولادها ابتدا در چهار گروه زیر صورت می گیرد:

• فولادهاي غیرآلیاژي معمولی
• فولادهاي غیر آلیاژي قابل عملیات حرارتی
• فولادهاي کم آلیاژي، که در آنها مقدار هیچ عنصري از 5 درصد بیشتر نیست
• فولادهاي پرآلیاژ، که در آنها حداقل یکی از عناصر بیش 5 از درصد است

گروه اول یا به صورت Adx   نشان داده می شوند، (فولادهاي معمولی تجاري که هیچ گونه مشخصه اي براي آنها داده نشده اسـت )،و یا به صورت دیگري که با حرف A شروع می شود و سپس دو عدد دیگر به دنبال آن می آید . از این دو عدد، رقم اول مشخصه استحکام مکانیکی فولاد و رقم دوم شامل یکی از اعداد از 1 5 تا می باشد که مشخص کننده درجه خلوص فولاد است مانند 2-A30 .

گروه دوم شامل فولادهاي غیر آلیاژي براي عملیات حرارتی است که با دو حرف مشخص شده است . عددي که پـس از ایـن دو حـرف،می آید صد برابر درصد کربن فولاد را نشان می دهد(مانند CC40 0/4 یعنی فولاد با درصد کربن ) .

گروه سوم، علامت قراردادي با عددي شروع می شود که صد برابر درصد کربن را مشخص می کند. به دنبال این عـدد، حروفـی کـه مشخصه عناصر اضافه شده به فولاد می باشند، به ترتیب مقدار درصد آنها نوشته می شوند. سپس در پی آنها عددهائی که مـشخص کننـدهمقدار عنصر یا عناصري است که مهمتر(تعیین کننده) می باشند، می آیند.

گروه چهارم، مربوط به فولادهاي پر آلیاژ است. در این فولادها، اولین علامت با Z شروع می شود و سپس به دنبال آن عددي است کـه مشخص کننده صدبرابر درصد کربن فولاد می باشد. بعد از آن، نشانه یا نشانه هاي مربوط به عناصر آلیاژي موجود در فولاد به ترتیب مقداردرصد آنها می آید و در آخر یک یا دو گروه و گاهی سه گروه از اعداد که معادل درصد این عناصر است، نوشته می شود.

 

علامتهاي اختصاري که براي عناصر آلیاژي به کار برده می شوند، به قرار زیر می باشد:

• سرب Pb
• سیلیسیم S
• گوگرد F
• تیتانیوم T
• تنگستن W
• وانادیم V
• آلومینیوم A
• کرم C
• کبالت K
• مس U
• منگنز M
• مولیبدن D
• نیکل N

استاندارد ژاپنی نامگذاري فولادها JIS

این استاندارد، توسط کمیته استانداردهاي ژاپنی که وابسته به وزارت صنایع و بازرگانی بین المللی ژاپن می باشد، تهیه و تدوین شـده اسـت.استاندارد ژاپنی، با حروف بزرگ JIS شروع می شود و به دنبال آن یک حرف که نوع محـصول را مـشخص مـی کنـد، (مـثلا" G بـراي فولادهاي کربنی و کم آلیاژي ) می آید و پس از آن چند شماره و حروف دیگر قرار دارد.