همزمان با سالگرد خروج آمریکا از برجام، دونالد ترامپ، رئیس جمهور این کشور با صدور یک فرمان اجرایی، بخش فولاد و فلزات معدنی ایران را مشمول مقررات مربوط به تحریم‌ها قرار داد؛ هر چند این بخش، پیشتر در ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ مشمول تحریم‌ها شده بودند و علاوه بر آن یک بار دیگر نیز در گذشته برخی شرکت‌های فلزی ـ معدنی در فهرست تحریمی آمریکا قرار گرفته بودند، این بار بند‌های دیگری به تحریم فولاد و فلزات معدنی ایران اضافه شده است، از جمله اینکه هر گونه معامله و پرداخت با اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در صنایع فلزی ایران ممنوع است و دارایی‌های آنان توقیف خواهد شد و این تحریم‌ها شامل کسانی نیز می‌شود که طرف معامله "عمده" با صنایع فلزی ایران بوده اند، در حمل و نقل، فروش یا بازاریابی محصولات آن نقش داشته اند و یا در تأمین منابع مالی، مواد مورد نیاز یا تکنولوژی به این صنایع کمک کرده اند. رئیس جمهور آمریکا همزمان با دستور تحریم‌های فلزی، هدف آن را کاهش درآمد خارجی ایران از محل صادرات فلزات اعلام کرد؛ صادراتی که به گفته وی ارزش آن‌ها ۱۰ درصد کل صادرات ایران است.
با اعمال این تحریم‌ها علیه فلزات ایران، حالا پرسش‌های متعددی در این زمینه وجود دارد که در ادامه به آن‌ها پاسخ داده خواهد شد.
چند درصد صادرات ایران مربوط به صادرات فلزات معدنی است؟
رئیس جمهور آمریکا ارزش صادرات فلزات ایران به کل صادرات ایران را ۱۰ درصد عنوان کرده است، ولی بنا بر اطلاعات موجود در گزارش‌های سازمان توسعه تجارت که از آمار‌های گمرک استخراج شده است، ارزش صادرات چدن، آهن و فولاد ۳ میلیارد و ۸۹۷ میلیون دلار و ارزش صادرات مس و مصنوعات از مس نیز ۶۹۹ میلیون دلار عنوان شده است. همچنین ارزش صادرات سنگ فلز، جوش و خاکستر یک میلیارد و ۱۳۸ میلیون دلار بوده است. در مجموع می‌توان گفت: ارزش صادرات فلزات در سال گذشته ۵ میلیارد و ۷۳۴ میلیون دلار بوده است. با احتساب اینکه در سال گذشته ارزش صادرات غیرنفتی ایران ۴۴ میلیارد و ۳۱۰ میلیون دلار عنوان شده می‌توان گفت، ارزش صادرات فلزات به ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته تقریباً ۱۳ درصد بوده است. البته با احتساب ارزش صادرات نفت ایران در سال گذشته طبیعتاً سهم ارزش فلزات از کل صادرات ایران کمتر از ۱۳ درصد خواهد شد.
چرا آمریکا صادرات فلزات ایران را هدف تحریم‌ها قرار داده است؟
شاید اولین و عمده‌ترین دلیل این باشد که صادرات فلزات ایران ۱۳ درصد از کل درآمد‌های ارزی حاصل از صادرات غیرنفتی ایران را از آن خود می‌کند و برای دولتمردان آمریکا که به دنبال محدود کردن درآمد‌های ارزی ایران می‌باشند، تحریم فلزات یک گزینه مطلوب محسوب شود، اما دلایل دیگری نیز در پس این تحریم‌ها وجود داشته است؛ از جمله اینکه در یک دهه گذشته صادرات فولاد و آهن ایران حدود ده برابر شده است.
طبق اطلاعات انجمن جهانی فولاد، صادرات فولاد ایران از یک دهم درصد کل تجارت فولاد جهان به ۱.۵ درصد آن رسیده که رشد بزرگی است. شاید این ۱.۵ درصد در مقیاس جهانی آنچنان به چشم نیاید، اما برای رونق صنعت فولاد ایران کلیدی بوده است. همین رشد صادرات فولاد در ادامه می‌توانست موتوری برای رشد تولید در صنعت فلزات ایران باشد. دلیل دیگری که می‌توان برای تحریم فلزات ایران از سوی آمریکا برشمرد این است که افت ارزش ریال می‌توانست عامل بالقوه ای در مزیت یافتن صادرکنندگان ایرانی این فلزات در بازار‌های جهانی محسوب شود. همین افت ارزش ریال می‌توانست در ادامه افزایش صادرات فلزات ایران را رقم بزند و تا حدودی کاهش درآمد‌های نفتی ایران از محل تحریم‌ها را جبران کند.
آخرین دلیل آمریکا از تحریم فلزات ایران شاید به موضوع اشتغال بازگردد. طبق آخرین اطلاعات موجود از تعداد کارگاه‌ها و شاغلان در تولید فلزات اساسی که مربوط به سال ۱۳۹۴ است و توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، نشان می‌دهد که ۶۴۱ کارگاه در تولید فلزات اساسی فعال و ۱۳۳ هزار و ۸۹۹ نفر در این کارگاه‌ها مشغول فعالیت بوده اند. تحریم این بخش از اقتصاد ایران، مشاغل این ۱۳۳ هزار و ۸۹۹ نفر را مستقیم تهدید می‌کند و اثرات غیرمستقیم آن را نیز می‌توان بر اشتغال بخش معادن دنبال کرد.
آیا امکان دور زدن تحریم صادرات فلزات وجود دارد؟
قدیر قیافه عضو هیأت مدیره انجمن سنگ آهن در پاسخ به این پرسش گفت: در ابتدا بهتر است بجای بیان عبارت دور زدن تحریم‌ها از عبارت مقابله با تحریم‌ها استفاده کنیم، چون کسی تحریم‌ها را دور می‌زند که قانونی تحریم شده باشد و بخواهد چنین کاری را انجام دهد. از آنجا که تحریم‌های آمریکا علیه ایران غیرقانونی و بی منطق است و بر اساس هیچ کدام از قوانین و مقررات و اصول حاکم بر روابط بین الملل نیست، بنابراین ما با این تحریم‌ها مقابله می‌کنیم.
وی ادامه داد: به هر شکل طی چهل سال گذشته، ایران بار‌ها و بار‌ها توسط آمریکا و کشور‌های حامی آن تحریم شده و در این مدت هر چند به سختی، از این تحریم‌ها عبور کرده است. با وحدت و پشتیبانی مردم از کلیت نظام جمهوری اسلامی، من فکر می‌کنم از این تحریم‌ها هم عبور خواهیم کرد. قیافه با بیان اینکه هموطنان ما که در زمینه صادرات فولاد و سایر فلزات فعالیت دارند حتماً راهکار‌های نوآورانه و خلاقانه‌ای برای مقابله با این تحریم‌های آمریکا خواهند داشت، گفت: اما نباید این راهکار‌ها را آشکار و تشریح کنیم.
وی افزود: اشاره به این نکته نیز ضروری است که این تحریم‌ها هزینه‌های ما را افزایش خواهد داد. امروزه هزینه‌های ما در حوزه صادرات و واردات و به طور کلی تبادلات تجاری افزایش پیدا کرده است. به عنوان نمونه در حوزه صادرات، بخشی از درآمد مکتسبه توسط صادرکنندگان مصروف انتقال پول می‌شود و بعضاً این هزینه به ۱۴ درصد از درآمد مکتسبه نیز می‌رسد. این موضوع از مشکلاتی است که با اعمال تحریم‌های بیشتر، احتمالاً برای فعالان اقتصادی شدیدتر خواهد شد، ولی من فکر می‌کنم اگر با هم و در کنار یکدیگر باشیم از این وضعیت هم عبور خواهیم کرد.
عضو هیأت مدیره انجمن سنگ آهن ادامه داد: بخش عمده‌ای از صادرات صنایع معدنی و فولاد ایران به کشور‌های همسایه صورت می‌گیرد که پس از این نیز این صادرات می‌تواند ادامه یابد، چون کشور‌های همسایه ما به هیچ عنوان این تحریم‌ها را به رسمیت نمی‌شناسند و قانونی نمی‌دانند. از طرفی بخشی از این محصولات فلزی می‌تواند توسط شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی صادر شوند و در طرف مقابل نیز شرکت‌های کوچک و متوسط بسیاری در دنیا و کشور‌های هدف صادراتی وجود دارند که می‌توانند این محصولات را وارد کنند و از آنجا که اندازه این شرکت‌ها کوچک است و مراوداتی نیز با آمریکا نخواهند داشت و همچنین در عرصه بین المللی شناخته نیستند به راحتی می‌توانند با این تحریم‌ها مقابله کنند.
همچنین سیدبهادر احرامیان، عضو اتاق بازرگانی ایران و تولیدکننده محصولات فولادی طی مصاحبه‌ای در همین زمینه گفت: کشور‌های همسایه هنوز موضع خود را نسبت به تحریم جدید فلزات ایران اعلام نکرده اند، ولی تصور می‌کنم نیاز کشور‌های همسایه اجازه ندهد که این تحریم پابرجا بماند. علاء میرمحمد صادقی، عضو اتاق بازرگانی ایران نیز طی مصاحبه‌ای تحریم فلزات ایران را بی‌اثر دانست و گفت: کشور‌های عربی، اعتنایی به تحریم‌ها ندارند و می‌توان از چنین تحریمی عبور کرد.
اگر مقابله با تحریم‌ها کامل ممکن نباشد، آیا فعالان در حوزه فلزات می‌توانند بازار‌های داخلی را جایگزین مشتریان خارجی کنند؟
هر چند برخی معتقدند رکود حاکم بر بازار مسکن و صنایع ایران، در کنار کاهش هزینه‌های عمرانی دولت باعث خواهد شد که تقاضای داخلی جای بازار‌های خارجی را نگیرد، هادی قوامی نایب رئیس کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس معتقد است که این تحریم‌ها می‌تواند به فرصت جدیدی برای رونق صنایع و تولیدات داخلی تبدیل شود، مشروط بر اینکه دولتمردان بتوانند به درستی از آن استفاده کرده و نیاز کشور را از داخل تأمین کنند.
وی طی مصاحبه‌ای در بیستم اردیبهشت ۱۳۹۸ در همین زمینه گفت: به طور مثال کارخانه لوله گستر اسفراین لوله‌های جداری نفت از سایز ۷ اینچ تا ۱۶ اینچ تولید می‌کند. شمش مورد نیاز برای تولید این لوله‌ها باید در مجتمع صنعتی اسفراین تولید شود در ادامه، این مجتمع، آهن اسفنجی مورد نیاز خود را از فولاد نیشابور و سبزوار خریداری می‌کند. فولاد نیشابور گُندله و کنستانتره و سنگ آهن مورد نیاز برای تولید آهن اسفنجی را از خواف می‌خرد و در نتیجه زنجیره ارزشی از اسفراین تا خواف به وجود می‌آید. نایب رئیس کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات خاطرنشان کرد: صادرات هر تن فولاد مجتمع صنعتی اسفراین، یک هزار یورو برای کشور ارزآوری دارد، در حالی که اگر از این ظرفیت برای نیاز‌های داخلی استفاده شود می‌توان قطعات مورد نیاز خودرو، شیر‌های سرچاهی برای نفت و... را تولید کرد که عواید به دست آمده از این موضوع بیشتر از صادرات است.
در کنار تحریم‌های خارجی فلزات با تحریم‌های داخلی چه کنیم؟
در کنار تحریم‌های خارجی، گاهی صدور برخی بخشنامه‌ها داخلی نیز این تحریم‌ها را برای صادرکنندگان و فعالان اقتصادی تشدید می‌کند؛ برای نمونه، درست همزمان با تحریم‌های ظالمانه و بی منطق ایالات متحده آمریکا بر روی بخش فلزات ایران، دفتر صنایع معدنی وزارت صنعت بخشنامه‌ای را صادر کرد که در آن بخشنامه خواسته شده بود تا به نوعی صادرات لوله و پروفیل متوقف شود. تصویر این نامه را در زیر مشاهده می‌کنید.
قدیر قیافه، نایب رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در بخش دیگری از سخنان خود گفت: متاسفانه سازمان‌ها و مجموعه‌های دولتی بعضاً اقدام به صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی متناقض و متضادی می‌کنند که ناخواسته با تحریم‌های خارجی همراهی می‌کند.
وی ادامه داد: ما قویاً با هر گونه بخشنامه محدودکننده در حوزه تجارت خارجی و محدود کردن صادرات به ویژه در شرایط حال حاضر کشور مخالفیم. قیافه افزود: رئیس جمهور، وزیر امور خارجه، مشاور امنیت ملی و وزارت خزانه داری آمریکا دائم بر این موضوع تأکید دارند که ما جلوی صادرات ایران در حوزه نفت، فلزات و ... را می‌گیریم و بعد ما خودمان ناخواسته در جهت امیال و اهداف آن‌ها قدم برمی‌داریم و بخشنامه‌هایی را صادر می‌کنیم که دقیقاً مانع و سد ایجاد می‌کند برای همان محصولاتی که آن‌ها ما را تحریم کرده اند. آیا به نظر شما این بخشنامه‌هایی که صادر می‌شود به صادرات کشور کمک می‌کند و درآمد‌های ارزی کشور را افزایش می‌دهد، یا به نوعی تله گذاری و کمین گذاری برای خودمان است؟ وی ابراز امیدواری کرد افرادی که در وزارت صمت این بخشنامه‌های متناقض را صادر می‌کنند، هر چه زودتر نسبت به لغو این بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های متناقض اقدام کنند.
نایب رئیس کنفدراسیون صادرات ایران ادامه داد: فقط در حوزه معدن و صنایع معدنی در پنج سال گذشته و در حوزه معاونت معدنی بیش از ۲۰۰ بخشنامه متناقض و متضاد صادر شده است و متاسفانه در این مدت، نسبت به ابطال بخشنامه‌هایی که صادر شده و بخشنامه‌هایی قبلی را نیز نقض می‌کرده، هیچ گونه اقدامی از سوی وزارت صمت صورت نگرفته است. هم اکنون با یک تورم بخشنامه در همه حوزه‌ها به ویژه در حوزه معدن و صنایع معدنی به ویژه در وزارت صمت رو به رو هستیم. امیدوارم که دوستانمان در وزارت صمت، تمهیدی بیندیشند و این بخشنامه‌ها را تعدیل و بخشنامه‌های متناقض و متضاد را لغو و بخشنامه‌های تسهیل کننده را به صورت روان اجرا کنند.
منبع:تابناک