فولادی‌ ها در کم‌ آبی نقشی ندارند.

رشد سریع جمعیت کشور در دهه‌های اخیر، ناکارآمدی مصرف آب به‌ویژه در حوزه کشاورزی و توسعه بدون نگاه کارشناسی تاثیر بسزایی بر تشدید تامین منابع آبی کشور داشته است.

مصرف صنایع از آب محدود است، با این وجود، انتقادهای قابل‌توجهی به مصرف آب در این صنایع مطرح می‌شود که ازجمله مهم‌ترین این انتقادها می‌توان به احداث واحدهای فولادی در مناطق خشک کشور اشاره کرد.

با وجود اینکه صنایع فولادی در طول سال‌های اخیر برای بهینه‌سازی مصرف آب خود تلاش‌های ویژه‌ای کرده‌اند اما همچنان این واحدها در برخی مناطق با چالش‌هایی در تامین آب روبه‌رو هستند تا جایی‌که پروژه انتقال آب از خلیج‌فارس به این مناطق تعریف شد؛ پروژه‌ای که همچنان با اماواگرهای بسیاری همراه است و انتقادهایی به آن وارد می‌شود.

ضرورت اصلاح الگوی مصرف آب

نادر سلیمانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با «روزگار معدن» و درباره مصرف آب واحدهای فولادی در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی روبه‌رو است، گفت: میزان مصرف آب در صنایع فولاد رقم بسیار محدودی از کل مصرف آب کشور است. مصرف آب در بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد از مجموع مصرف آب کشور را به خود اختصاص می‌دهد.

وی در ادامه افزود: صنایع و به‌ویژه فولادسازان در طول سال‌های گذشته تلاش کرده‌ و مصرف آب خود را به حداقل ممکن کاهش داده‌اند. در همین حال، تلاش‌ها و اقدامات متعدد دیگری نیز برای تداوم این مسیر اجرایی می‌شود. با این وجود، با توجه به چالش کم‌آبی که بر کشور سایه افکنده، صنایع فولادی همچنان خود را موظف می‌دانند در راستای کاهش هرچه بیشتر مصرف آب با روش‌های مختلف گام بردارند.

سلیمانی در ادامه تاکید کرد: صنایع بزرگ فولادی کشور مانند فولاد مبارکه و ذوب آهن اصفهان در طول سال‌های اخیر بیشترین انرژی خود را روی کاهش مصرف آب متمرکز کرده‌ و توانسته‌اند مصرف خود را حتی به نصف هم کاهش دهند.

وی در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزیابی احداث واحدهای فولادی در مناطق گرمسیری کشور، گفت: درست یا غلط این واحدها احداث شده‌اند. سرمایه قابل‌توجهی برای احداث آنها شده، اشتغالزایی گسترده‌ای را به همراه داشته و نقشی پررنگ در مسیر توسعه اقتصادی آن مناطق را به‌دنبال دارد؛ بنابراین نمی‌توان به بهانه بحران کم‌آبی زمینه توقف تولید در این واحدها را فراهم کرد.

به گفته عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران آنچه اهمیت دارد این است که در این سال‌ها در مناطق خشک کشور همچون کرمان و یزد به اشتباه زنجیره تولید فولاد توسعه‌یافته است. چنانچه از گذشته در این مناطق استخراج و فرآوری سنگ‌آهن یعنی تولید کنسانتره و گندله موردتوجه بود اما احداث واحدهایی برای فولادسازی در این مناطق اشتباه بوده است.

سلیمانی افزود: یعنی احداث واحدهای فولادسازی در این مناطق، مصرف آب صنایع را به‌شدت افزایش داده تا جایی‌که واحدهای یادشده برای تامین نیاز خود به آب ناچار شده‌اند آب خلیج‌فارس را به این منطقه منتقل کنند. حال آنچه اهمیت دارد این است که در توسعه‌های آینده صنایع موقعیت و شرایط جغرافیایی صنایع موردتوجه قرار گیرد و بدین‌ترتیب باید از احداث واحدهای فولادی در مناطق خشک کشور به‌شدت اجتناب کرد.

کشاورزی مقصر کم‌آبی است

بهادر احرامیان، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با  «روزگار معدن» اتهامی که به فولادی‌ها درباره مصرف آب زده می‌شود و در مواردی از این صنایع با عنوان مقصر کمبود و بحران‌های آبی نامیده می‌شود را اشتباه دانست و افزود: بررسی آمار و ارقام مصرف آب در کشور مبین وضعیت موجود است و علت اصلی بحران کم‌آبی را در کشور مشخص می‌کند.

براساس آمارهای منتشرشده از سوی مراجع رسمی، عمده مصرف آب کشور به کشاورزی تعلق دارد و در این میان، سهم صنعت و تولید فولاد از مصرف آب کشور بسیار محدود برآورد می‌شود؛ بنابراین مقصر دانستن صنایع و فولادسازان برای توجیه بحران کم‌آبی در کشور اشتباه است.

این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران افزود: در چنین شرایطی، راهکار درست برای بهبود کمبودهای آبی، اصلاح نظام آبیاری در بخش کشاورزی است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اهمیت اصلاح الگوی آب در صنایع و به‌ویژه از سوی فولادسازی‌ها گفت: بدون تردید اصلاح و ارتقای سطح مصرف آب در صنایع نیز ضروری به‌نظر می‌رسد؛ هرچند بسیاری از فولادسازان در طول این سال‌ها در مسیر کاهش مصرف آب، بازچرخانی آن و همچنین استفاده از پساب‌ها و… گام برداشته‌اند.

احرامیان در ادامه و درباره احداث واحدهای فولادی در مناطق خشک کشور که به عقیده بسیاری از کارشناسان از ابتدا اشتباه بوده، گفت: در همین استان‌های کم‌آب شاهد کشت برنج یا یونجه به روش غرق‌آبی هستیم؛ بنابراین بحران کم‌آبی حتی در مناطق خشک کشور نیز از روش‌های اشتباه کشت و کشاورزی نشأت می‌گیرد.

علاوه بر این ارزش‌افزوده تولید در حوزه صنعت و فولاد به‌مراتب بیشتر از محصولات کشاورزی یادشده است.

وی در پایان اظهارکرد: چنانچه برای رفع چالش کم‌آبی بر همین مسیر اشتباه و متهم کردن صنایع اصرار شود، نتیجه‌ای جز از بین رفتن منابع کشور به‌دنبال نخواهد داشت.

ضرورت مدیریت منابع آب

علی محمدی، کارشناس و فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با «روزگار معدن» و در ارزیابی مصرف آب در صنایع کشور به‌ویژه در زنجیره فولاد گفت: آب یکی از چالش‌های مهم جهان به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که در مناطق گرم و خشک واقع شده‌اند، به‌شمار می‌رود. آمارها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر، کمبود شدید منابع آب و کاهش بارندگی به بحرانی‌شدن شرایط آب در کشور منجر شده؛ بنابراین لازم است مدیریت مصرف آب جدی گرفته شود.

با وجود آنکه میزان آب مصرفی در صنایع، درصد بسیار اندکی از مصرف آب کل کشور را به خود اختصاص می‌دهد باید صنایع در راستای استفاده بهینه از منابع آب بیشتر تلاش کنند.

برنامه‌ریزی درست برای مدیریت مصرف آب در صنعت فولاد نیازمند شناخت درست مصرف آب در فرآیندهای گوناگون تولید فولاد است. اهمیت دسترسی مناسب یک واحد تولیدی به آب به این دلیل است که فرآیند تولید بدون آب شیرین امکان‌پذیر نیست، از سوی دیگر، دسترسی مناسب به آب (نزدیکی به بندرها) فرآیند حمل و جابه‌جایی مواد (مواد اولیه، محصول و…) را آسان می‌کند.

محمدی در پاسخ به سوالی مبنی بر راهکارهای کاهش مصرف آب در صنعت فولاد گفت: کاهش مصرف آب در هر واحد تولیدی اعم از واحدهای فولادی از اهمیت بسیاری برخوردار است.

این فعال معدنی افزود: بخشی از این اهمیت از آنجا ناشی می‌شود که مصرف آب نیز مانند هر ماده مصرفی هزینه‌ای دارد و بخشی از نرخ تمام‌شده محصول را به خود اختصاص می‌دهد. از آنجایی‌که کاهش نرخ تمام‌شده عامل مهمی در افزایش قدرت رقابت به‌شمار می‌رود، هر مجموعه‌ای به‌دنبال کاهش مصرف مواد است تا از هزینه‌های تولید خود بکاهد. بیش از ۹۰ درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بخش صنعت کمتر از ۲ تا ۳ درصد آن را مصرف می‌کند. آب مصرف‌شده در صنایع فولادی نیز کمتر از حدود ۰.۲ درصد از کل آب کشور را در اختیار دارد.

به گفته محمدی، در تصفیه‌خانه‌ها اجرای طرح‌هایی مانند توسعه واحدهای RO افزایش کیفیت آب را دنبال دارد و حدود زیادی مصرف آن را کاهش می‌دهد. تصفیه پساب، مدیریت مصرف آب در بخش‌های فولادسازی و بازچرخ‌خوانی آب نیز از دیگر اقداماتی هستند که در صرفه‌جویی آب موثر است.این فعال صنعت فولاد در ادامه و در پاسخ به سوالی درباره ارزیابی صنایع فولادی در مناطق مرکزی کشور، گفت: آب مولفه مهمی در زمینه طرح‌های فولادی است. اهمیت آب به حدی است که در مطالعات امکان‌سنجی برای آغاز یک پروژه دسترسی به آب ارزیابی می‌شود. براساس شاخص جهانی، برای تولید هر کیلوگرم فولاد به ۸ لیتر آب نیاز است که این شاخص در میان فولادسازان ایرانی به‌دلیل استفاده از فناوری‌های گوناگون، متغیر است. دسترسی به آب‌های جاری مانند رودخانه یکی از مهم‌ترین فاکتورهای طرح‌های فولادی است.

محمدی با تاکید براینکه هزینه‌های مجاورت طرح‌های فولادی در کنار آب، به‌مراتب کمتر از طرح‌هایی است که باید آب را به محل کارخانه انتقال داد، گفت: از سویی اقلیم کشور ما گرم و خشک است و اولویت با تامین آب شرب است؛ بنابراین احداث صنایع فولادی در فلات و مناطق مرکزی کشور منطقی به نظر نمی‌رسد.

سخن پایانی

معدن و صنایع معدنی از اهمیت ویژه‌ای در مسیر توسعه اقتصادی کشور برخوردارند. فعالیت در بخش معدن و صنایع معدنی به الزاماتی نیاز دارد که از جمله مهم‌ترین آنها باید به آب اشاره کرد. از آنجاکه ایران کشوری خشک است و کم‌آبی هر سال قوی‌تر از گذشته ما را تهدید می‌کند، نمی‌توان به آسانی از کنار این چالش یا کمبود گذشت.

در واقع انتظار می‌رود هر توسعه‌ای در بخش معدن و صنایع وابسته به آن، همگام با تدوین الگوهای مناسب برای مصرف آب و مدیریت پساب‌ها باشد و فرآیند بازیافت آب در واحدهای معدنی بیش از پیش موردتوجه قرار گیرد./روزگار معدن