حفظ بازارهای جهانی، ارز‌آوری، گسترش تعاملات بین‌المللی و در کل توسعه حوزه معدن باعث رشد نه‌تنها اقتصاد معدنی بلکه بهبود شرایط اقتصادی کشور در تمامی ابعاد
خواهد شد. به همین منظور بررسی مشکلاتی که بر سر تعاملات جهانی معدنی وجود دارند، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است چراکه با شناسایی این گره‌ها می‌توان راهکاری عملی برای رفع آنها و در ادامه هموار کردن مسیر توسعه بخش معدن کشور تدوین کرد. از این‌رو، «روزگار معدن» با کارشناسان و فعالان بخش معدن و صنایع معدنی کشور درباره مباحث یادشده گفت‌وگو کرد که در ادامه می‌خوانید:
سنگ‌آهن ارزان خریداری می‌شود
براساس آمار، زنجیره فولاد بیشترین آمار صادرات را به خود اختصاص داده‌اند و مواد اولیه آنها به‌عنوان نخستین حلقه این زنجیره سنگ آهن و زغال سنگ است. درباره صادرات سنگ‌آهن نیز مدتی است بین فعالان معدنی و نهادهای دولتی، مناقشات و تعارضات متعددی وجود دارد. قدیر قیافه، نایب‌رئیس کنفدراسیون صادرات ایران، فعال معدنی و نایب‌رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه در گفت‌وگو با «روزگار معدن» به شرایط امروزه روند مبادلات سنگ‌آهن پرداخت و گفت: بیشتر کارشناسان و فعالان نه‌تنها در حوزه معدنی بلکه در سایر بخش‌ها نیز معتقدند بیشترین سهم ارزش افزوده باید در داخل کشور بماند. پس اگر قدرت جذب سنگ‌آهن به‌عنوان مواد اولیه در کشور وجود دارد، باید صنایع کشور از آن بهره‌برداری کنند تا ارزش افزوده مناسبی ایجاد شود. بنابراین هیچ ایرادی به این تفکر که صنایع داخلی باید در اولویت تخصیص مواد اولیه باشند، وجود ندارد. قیافه در ادامه سخنان خود قیمت‌گذاری دستوری را یکی از موانع توسعه معادن سنگ‌آهن معرفی کرد. او در این باره گفت: برای تبادلات داخلی سنگ آهن بین معادن و صنایع، باید مصرف‌کننده و متقاضی نرخ و ارزش واقعی این محصول را بپردازد تا بتوان آن را یک معامله عادلانه توصیف کرد؛ اما متاسفانه مدت‌هاست شاهد این اتفاق هستیم که سنگ‌آهن از سوی صنایع زنجیره فولاد ارزان‌تر از نرخ واقعی و جهانی آن خریداری می‌شود. مقصر این ایراد در زنجیره فولاد را می‌توان قیمت‌گذاری دستوری از سوی نهادهای دولتی معرفی کرد.
نقش طرح جامع فولاد
نایب‌رئیس کنفدراسیون صادرات ایران یکی از مسائل مهمی که از صادرات سنگ‌آهن جلوگیری کرد را طرح جامع توسعه صنعت فولاد دانست. او در این باره توضیح داد: طی سال‌های گذشته سهم عمده‌ای از سنگ‌آهن و کنسانتره‌های آن صادر می‌شد اما با اجرایی شدن روند طرح جامع توسعه صنعت فولاد که بناست ۵۵ میلیون تن ظرفیت تولید تا ۱۴۰۴ ایجاد شود، این رویه تغییر یافت. به عبارتی برای تولید ۵۵میلیون تن فولاد به طور تقریبی مقداری افزون‌بر ۱۶۰میلیون تن سنگ‌آهن نیاز است و برای تامین این میزان، صادرات سنگ‌آهن
کاهش یافت. در نتیجه بخش قابل‌ملاحظه‌ای از سنگ‌آهن تولیدی در صنایع داخل کشور قابل استفاده است؛ مشروط بر آنکه بنا بر ارزش واقعی سنگ‌آهن، این ماده معدنی قیمت‌گذاری شود چراکه در غیر این صورت، زیان ناشی از این اتفاق معادن سنگ‌آهن را زمین‌گیر خواهد کرد. قیافه همچنین تمایل صاحبان معادن به فروش سنگ‌آهن در داخل کشور را بیشتر از صادرات آنها عنوان کرد. او در این باره گفت: باید خاطرنشان شد که فعالان حوزه سنگ‌آهن به‌عنوان تولید‌کنندگان بخش سنگ‌آهن ترجیح بر فروش سنگ‌آهن در داخل کشور به تولیدات و صنایع داخلی دارند زیرا با این اقدام علاوه‌بر بالارفتن سرعت در تولید زنجیره فولاد و توسعه ارزش افزوده، این موضوع اشتغالزایی وسیعی را نیز به همراه دارد که نباید آن را نادیده گرفت.
یافتن نقطه بهینه ارزش افزوده
رئیس اسبق انجمن سنگ آهن ایران به غیرقابل استفاده بودن برخی مواد معدنی اشاره کرد و گفت: در این میان بخشی از تولیدات سنگ‌آهن هستند که به دلیل محدودیت فناوری در کشور، قادر به استفاده آنها در صنعت و تولید ارزش افزوده نیستیم؛ مانند کنسانتره سنگ‌آهن هماتیتی با درصد بسیار پایین که فعالان صنعتی کشور خواهان این محصول نبوده و به ناچار مجبوریم این مواد را صادر کنیم. اما متاسفانه محدودیت‌های صادرات سنگ‌آهن گریبان این مواد معدنی را نیز گرفته و بازار فروش جهانی آنها را از دست داده‌ایم که این موضوع به نفع معادن سنگ‌اهن نیست. به هر ترتیب طی سال‌های گذشته با تلاش فعالان معدنی برای بخش معدن در بازارهای متفاوت چه در داخل و چه در خارج کشور ظرفیتی ایجاد شده و باید این ظرفیت‌ها را حفظ کنیم. زمانی که بدون بررسی و آینده‌نگری، یک رفتار هیجانی درباره بخش اقتصادی کشور مانند توقف صادرات محصولی بروز دهیم، آن بخش در تمامی ابعاد دچار مشکل خواهد شد. قیافه در ادامه به اهمیت ارزش افزوده بخش معدن و صنایع معدنی اشاره کرد و گفت: در تمامی کشور‌های جهان بررسی می‌شود که کدام قسمت زنجیره ارزش افزوده ماده‌ای، بیشترین سود را به همراه دارد. متاسفانه ما در برخی از قسمت‌های زنجیره ارزش افزوده در بخش سنگ‌آهن شاهد هستیم نه‌تنها سود مثبت نداشته بلکه سود کاهنده در روند خود دارند. به عقیده من، باید نقطه بهینه ارزش افزوده را بیابیم و صادرات را در آن بخش گسترش دهیم و اصراری نداشته باشیم که الزاما محصولی تنها در داخل کشور تولید شود و از صادرات آن غافل شویم.
محدودیت موثر در جهت ساماندهی
جمشید نفر، رئیس کمیسیون صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران یکی از افرادی است که محدودیت صادرات سنگ‌آهن را به نفع بخش معدن و زنجیره ارزش افزوده آن می‌داند.
نفر در گفت‌وگو با «روزگار معدن» عنوان کرد: وجود ذخایر سنگ‌آهن در کشور ما مزیت به شمار رفته و به دلیل وجود این منابع گسترده، در سال‌های اخیر صنعت فولاد کشور توانسته رشد فراوانی داشته باشد. حال به منظور استفاده مناسب از این مزیت، انتظار می‌رود سازکاری در جهت ساماندهی فعالیت‌های معدنی سنگ‌آهن از جمله صادرات در‌نظر گرفته شود.
تعیین عوارض بر سر راه صادرات سنگ‌آهن و دشوار کردن این مسیر برای حمایت از صنایع فولادی، می‌تواند یکی از اقدامات موثر برای بهره‌گیری بهینه از سرمایه‌های معدنی باشد.
این محدودیت‌ها موجب می‌شود تا از مواد معدنی که در داخل کشور استخراج می‌شوند، در صنایع معدنی استفاده شده و زنجیره ارزش افزوده آنها قدرت گیرد.
لزوم استفاده از فرصت‌ها
جمشید نفر، مقبولیت عوارض صادرات سنگ‌آهن را مشروط بر توسعه معادن سنگ‌آهن و رشد صنایع فولادی دانست و گفت: باید به این موضوع اشاره کرد که اگر بهره‌گیری از منابع و فرصت‌هایی که در اختیار صاحبان معادن و صنایع قرار می‌گیرد، درست هدایت شود، من موافق وجود عوارض بر صادرات سنگ‌آهن کشور هستم.
اما اگر از این فرصت درست استفاده نشود و شاهد انواع دیگری از مشکلات مانند رانت یا عدم توسعه‌یافتگی در هر کدام از زنجیره فعالیت‌های معدنی باشیم، این محدودیت‌های صادراتی بی‌فایده بوده و در ادامه صاحبان معادن سنگ‌آهن با مشکلات متعددی مواجه خواهند شد.
وی در ادامه تصریح کرد: به عبارت دیگر، اگر سنگ‌آهن در داخل کشور از طرف صنایع ارزان‌تر خریداری شده و تولیدات صنعتی گران‌تر از نرخ جهانی تمام شوند و از طرفی صنعت فولاد ما توانایی رقابت با سایر کشور‌های جهانی تولید‌کننده فولاد را نداشته باشد، این کار غلط است و عاقبت آن در صنعت فولاد چیزی جز داشتن کارخانجات زیانده نخواهد بود.
حرکت آگاهانه به سمت صنایع
رئیس کمیسیون صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران، به اهمیت زنجیره ارزش افزوده مواد معدنی اشاره کرد و یکی از دلایل محدودیت صادرات سنگ‌آهن را الزام توجه به صنایع پایین‌دستی این ماده معدنی دانست.
او در ادامه گفت: اساس بر این است که به سمت صنایع پایین‌دستی حرکت کنیم؛ به آن مفهوم که مواد خام معدنی را وارد چرخه صنایع کرده و ارزش افزوده آنها وارد بازار شوند.
در این شرایط با برقراری عوارض بر سر صادرات سنگ‌آهن موافقم و آن را محرکی برای پیشرفت و توسعه صنعت معدنی و معادن کشور می‌دانم. وی همچنین در ادامه افزود: به‌طور کلی می‌توان گفت کنترل مسیر صادرات مواد معدنی و حرکت به سوی گسترش صنایع زنجیره ارزش افزوده آنها، اقدامی کارشناسانه در جهت استفاده بهینه از ذخایر کشور است چراکه اگر بهره‌گیری درست و بهینه از ماده معدنی سنگ‌آهن در صنایع کشور صورت نگیرد، صاحب کارخانجات و تاسیسات تولیدی و معدنی با زیان‌های بسیار زیاد خواهیم بود که این موضوع به هیچ عنوان به نفع اقتصاد کشور نیست.
همچنین علاوه‌بر تمام مشکلات مالی و صنعتی پیش‌آمده، بی‌ثباتی و اشتغال‌زدایی وسیعی در این بخش رخ خواهد داد. بنابراین درباره مسئله ورود به صنایع بالادستی و ارزش‌افزوده باید آگاهانه رفتار شود.
سخن پایانی
در قدم نخست افزایش صادرات مواد معدنی و محصولات زنجیره ارزش افزوده، خبری خوشایند برای اقتصاد معدنی کشور است اما باید به این موضوع توجه کرد که نباید تنها تکیه صادرات بخش معدن و صنایع معدنی را بر مواردی خاص قرار دهیم و برای گسترش یک صنعت، به به سایر صنایع یا معادن توجهی نشود./روزگار معدن