علی‌رغم اعلام مسئولان مبنی بر عدم رشد قیمت کالاها، گزارش‌های میدانی حکایت از افزایش قیمت برخی کالاها دارد. الگوی این افزایش‌ها، همان‌طور که انتظار می‌رفت، ابتدا از کالاهایی شروع شده که به‌صورت مستقیم از قیمت بنزین تأثیر پذیرفته‌اند. نرخ حمل‌ونقل مسافران درون‌شهری و میوه و تره‌بار گاهی بین ۲۵ تا ۵۰ درصد رشد داشته و بنابراین به‌طور غیرمستقیم بر هزینه تولید و در نهایت قیمت مصرف‌کننده تأثیر گذاشته است. مشاهدات حاکی از این است برخی مسافربرهای شخصی، برای افزایش قیمت کرایه‌ها از ۱۵۰۰ تومان به ۲۰۰۰ تومان پافشاری زیادی می‌کنند که گاهی اوقات با مقاومت مسافران همراه می‌شود. حتی مشاهده شده گاهی تاکسی‌های زردرنگ سطح تهران نیز همین میزان کرایه بیشتر را از مسافران درخواست می‌کنند.
برخی وانت‌بارها هم بدون هیچ دستورالعمل و بخشنامه‌ای، کرایه حمل بار را به بهانه سهمیه‌بندی بنزین بالا برده‌اند. این مسئله، قیمت تمام شده میوه و صیفی‌جات را برای میوه‌فروشان افزایش داده و موجب شده آنها نیز نرخ‌های خود را تغییر دهند. قیمت هر کیلوگرم گوجه‌فرنگی به رقمی بین ۸.۵ تا ۱۳ هزار تومان رسیده که البته مسئول اتحادیه میوه و تره‌بار علت آن را شروع فصل سرد و کاهش تولید این محصول عنوان کرده است. گوجه‌فرنگی در همین ماه گذشته یکی از ارزانترین محصولات بازار به شمار می‌آمد، تا حدی که امسال بسیاری از خانواده‌ها ترجیح دادند از قیمت ارزان آن برای رب‌گیری استفاده کنند. تابستان امسال قیمت فروش گوجه از روی مزرعه (تولیدکننده) به زیر ۵۰۰ تومان رسید، موضوعی که باعث شد برخی کشاورزان، مزارع خود را در اوج برداشت رها کنند؛ چرا که این قیمت حتی دستمزد میوه‌چین را هم نمی‌توانست جبران کند.
علاوه بر گوجه فرنگی، در بازار اقلامی مانند نارنگی، پرتقال و انار هم در روزهای اخیر رشد قیمت داشته‌اند. به‌طور مثال قیمت هر کیلوگرم انار درجه یک از ۹۰۰۰ تومان به ۱۲ هزار تومان رسیده است.
اهمیت ۱۰ درصدی حمل‌ونقل در سبد مصرفی خانوار
اینها اقلامی است که سریع‌تر از دیگر کالاها به گرانی بنزین واکنش نشان داده است. برخی از موارد یاد شده مثل رشد قیمت حمل‌ونقل، به‌صورت مستقیم و برخی مانند میوه به‌شکل غیرمستقیم، اما سریع‌تر از دیگر کالاها رشد قیمت را تجربه کرده است. اگر بخواهیم تأثیر مستقیم این رشد را در سبد مصرف خانوار بسنجیم، باید به ضریب اهمیت حمل‌ونقل در این سبد نگاهی بیندازیم. طبق فرمول مرکز آمار درباره شاخص قیمت مصرف‌کننده، ضریب اهمیت (وزن و اهمیت یک کالا در کل سبد خانوارها) حمل‌ونقل نزدیک ۱۰ درصد است.
روز شنبه مرکز آمار کشور اطلاعات مربوط به نرخ تورم مصرف‌کننده آبان ماه را منتشر کرد. هرچند قیمت جدید بنزین تنها در چهار روز آخر این ماه محاسبه شده، اما با این حال، تورم حمل‌ونقل جزو بالاترین نرخ‌ها در میان گروه‌های کالایی بوده است. همان‌طور که می‌دانید نرخ تورم را بر اساس میانگین قیمتی یک سبد کالا در طول یک ماه اندازه‌گیری می‌کنند، به این صورت که برای به دست آوردن تورم حمل‌ونقل، قیمت بنزین برای ۲۶ روز ۱۰۰۰ تومان و برای چهار روز انتهایی ماه، مطابق قیمت جدید محاسبه شده است. با این حال طبق این آمار، نرخ تورم ماهانه این کالا به ۵.۴ درصد رسیده است. در گروه عمده کالاهای غیرخوراکی و خدمات گروه حمل‌ونقل شخصی (بنزین و انواع خودروی سواری) بیشترین افزایش قیمت را نسبت به ماه قبل داشته‌اند. اما در آمار تورم ماه آینده که در تمام روزهای ماه، بنزین با نرخ جدید محاسبه خواهد شد، احتمالاً شاهد رشد بیشتری در تورم گروه غیرکالایی خواهیم بود.
سهم حمل و نقل در هزینه تولید
علاوه بر اینکه قیمت بنزین، موجب واکنش برخی کالاها شد، در بسیاری از کالاها امکان تأثیرپذیری بلندمدت‌تر وجود خواهد داشت. از آنجایی که حمل‌ونقل در هزینه تولید همه کالاها مستتر است، احتمال دارد که در هفته جاری هم با فراگیری موج کوچکی از گرانی مواجه شویم. البته در ابتدای هفته جاری هم تا حدی این اتفاق افتاده است. صاحب یک رستوران می‌گوید که قیمت برنج ایرانی و مرغ در روز شنبه رشد داشته است. یک هایپر مارکت هم که بسیاری از اقلام را روز شنبه خریداری کرده بود، عنوان می‌کند که بسیاری از کالاها مانند ماکارونی یک برند خاص و همچنین یک نوع شربت آماده در این روز رشد قیمتی داشته‌اند.
پیگیری‌ها نشان می‌دهد در بازار آهن هم قیمت‌ها با افزایش ۷۰ تا ۸۰ هزار تومانی برای هر تیرآهن در طول روزهای گذشته مواجه بوده‌اند.
کنترل مشروع یا نامشروع قیمت
با همه اینها، مسئولان معتقدند که افزایش نرخ بنزین به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به‌ترتیب ۲.۵ و ۴ درصد بر تورم تأثیر خواهد گذاشت؛ موضوعی که البته موجب اعتراض برخی اقتصاددانان از این منظر شد که حتی این رقم نیز موجب تشدید فقر و ایجاد فاصله طبقاتی بیشتر خواهد شد.
از همین رو، در حال حاضر یک اتفاق نظر قوی بین دولت و کارشناسان در مورد لزوم کنترل قیمتی کالاها وجود دارد. این امر از آن جایی قابلیت پذیرش دارد که سرکوب قیمتی محسوب نمی‌شود، زیرا رشد قیمت‌های اخیر تنها نشأت گرفته از هیجانات بازار است و ارتباطی با هزینه تولید ندارد. از همین رو، آن‌طور که قائم‌مقام وزیر صمت در امور بازرگانی گفته است: بیش از ۱۸ هزار مورد بازرسی توسط بازرسان سازمان حمایت، سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها و همچنین بازرسی اصناف در سطح استان‌ها انجام شده و برای ۱۲۴۲ متخلف، پرونده تشکیل و برای بررسی به تعزیرات حکومتی ارسال شده است.
حسین مدرس خیابانی در جلسه ستاد تنظیم بازار کشور با تأکید بر اینکه هرگونه افزایش قیمت به بهانه تغییر نرخ بنزین در بازار غیرقانونی است و حتماً با متخلفان برخورد قانونی می‌شود، اظهار کرده: علاوه بر موضوع گران‌فروشی، احتکار و امتناع از عرضه نیز به‌عنوان یکی از تخلفات، مورد توجه بازرسان است که در صورت مواجهه، بدون کوچک‌ترین مماشاتی با متخلفان برابر قانون برخورد خواهد شد.
وی همچنین گفت: افزایش نرخ بنزین در قیمت انواع اقلام کالایی و خدمات، تأثیر ناچیزی دارد و برخی دغدغه‌های موجود ناشی از جو روانی در سطح بازار است که با تدابیر اتخاذ شده، جلوی این اتفاق گرفته خواهد شد.
۸۰ درصد کامیون‌های حمل میوه، گازوئیلی هستند
عضو هیئت رئیسه اتحادیه بارفروشان نیز ایجاد اختلال در حمل‌ونقل میوه توسط برخی کامیون‌داران به دلیل افزایش قیمت بنزین را تکذیب کرده و گفته: ۸۰ درصد کامیون‌های حمل میوه از گازوئیل استفاده می‌کنند.
مصطفی دارایی‌نژاد با بیان اینکه برای حمل میوه از کامیون‌های تک، خاور، ۱۰ چرخ و تریلی استفاده می‌شود، گفت: تمامی این وسایل از گازوئیل استفاده می‌کنند و تنها ۲۰ درصد خودروهایی که برای حمل میوه از آنها استفاده می‌شود، بنزین مصرف می‌کنند که آنها نیز شامل نیسان‌هایی هستند که از شمال کشور پرتقال و نارنگی را به تهران حمل می‌کنند.
رئیس اتحادیه بارفروشان اضافه کرد: طی دو روز گذشته شاهد بارندگی در سطح کشور بودیم که این مسئله مشکلاتی را در جاده‌ها برای رانندگان ایجاد کرده و طی روزهای آینده با متعادل شدن شرایط جوی، این مسئله نیز برطرف خواهد شد.
لازم است گفته شود رشد محدود قیمتی در کالاهایی که نرخ بنزین موجب افزایش هزینه آنها شده، می‌تواند منطقی باشد و در مقابل، قیمت کالاهایی که از کانال هیجان و احتکار بالا رفته‌اند، مسیری غیرمنطقی دارد که کنترل آنها از سوی دولت را مشروع و الزامی می‌کند.
گزارش از هادی سلگی
ایرنا