تحلیلگر ارشد بین‌المللی حوزه معدن
ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ایران به‌عنوان دهمین تولیدکننده فولاد جهان اگر با دغدغه تامین خوراک «سنگآهن» و «کنسانتره» که به سنگآهن دانه‌بندی نیاز دارد، روبه‌رو نشود قطعا با رعایت پیش‌شرط پویایی پروژه‌هایی که تازه وارد مدار شده‌اند یا پروژه‌هایی که قرار است تا افق ۱۴۰۴ وارد مدار شوند، به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا افق ۱۴۰۴ دست خواهد یافت.
در این میان مساله‌ای که بیش از تمام پارامترها، معادله‌های برنامه‌ریزی شده برای تولید ۵۵ میلیون تن را برهم خواهد زد، کمبود سنگآهن است که اعداد مختلفی درمورد آنها ذکر می‌شود که البته در رابطه با سنگآهن دانه‌بندی شده یا کلوخه این کمبود بین ۱۲ تا ۱۶ میلیون تن متغیر است. برای کمبود کنسانتره هم عدد پیش‌بینی شده حداقل ۶ میلیون تن برآورد می‌شود که این ۶ میلیون تن قابلیت افزایش چند میلیون دیگر را هم دارد. غیر از کمبود سنگآهن و کنسانتره که به‌عنوان دست‌اندازهای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد به‌شمار می‌روند، با وجود پروژه‌هایی که قرار است وارد مدار شوند، کمبود گندله نیز محتمل خواهد بود. البته میزان کمبود گندله زیر میلیون تن خواهد بود و زیاد حساسیت برانگیز نیست. در رابطه با آهن اسفنجی و چدن هم باید عنوان کرد که تا افق ۱۴۰۴ به خودکفایی دست خواهیم یافت.
فارغ از دغدغه‌های تامین نیاز خوراک کارخانه‌های تولید فولاد، چند سالی است که بحث واردات سنگآهن در میان جامعه فولادسازان و متولیان معدن کشور مطرح است. اگر چند سال پیش در رابطه با نیاز به واردات سنگآهن سخنی به میان می‌آمد، این مساله کاملا دور از انتظار بود. اما حدود دو سال است که موضوع واردات سنگ آهن از استرالیا مطرح شده و کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های گل‌گهر، فکور صنعت و چادرملو در این رابطه فعال شده‌اند. به‌جز استرالیا که واردات سنگآهن از آنجا مطرح است، کشورهای دیگری هم برای این موضوع کاندیدا شده‌اند. ونزوئلا و برزیل هم در لیست کشورهایی جانمایی شده‌اند که می‌توان کمبود سنگآهن ایران را از آنها بی‌نیاز کرد. اما این مسیر با دست‌اندازهایی از جنس تحریم‌ها مسدود شده است که تقریبا هیچ شرکتی تاکنون نتوانسته از این سه کشور یعنی استرالیا، برزیل و ونزوئلا واردات سنگآهن داشته باشد.
بنابراین با صراحت می‌توان گفت که معضل واردات سنگآهن برای تولید فولاد کاملا محسوس است که امیدواریم با بهره‌برداری و اکتشافات جدید یا حتی استخراج و واردات حداکثر ۲ تا ۳ میلیون تن، بتوان از این گردنه صعب‌العبور به سلامت عبور کرد تا بتوان به هدف‌گذاری‌های تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا افق ۱۴۰۴ جامه عمل پوشاند. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که به دلیل چالش مسافت، واردات بیش از ۲ تا ۳ میلیون تن سنگآهن در سال امکان‌پذیر نخواهد بود.
موضوع دیگری که بسیار حائز اهمیت است، سناریوهایی است که سیاست‌گذاران از ابتدا برای طرح جامع فولاد تعریف کرده‌اند. براساس سناریوی نخست صادرات ۱۰ میلیون تن فولاد تا افق ۱۴۰۴ باید عملیاتی شود و طبق سناریوی دوم ۱۵ میلیون تن و برای سناریوی سوم حدود ۲۰ میلیون تن صادرات پیش‌بینی شده است. تا ۵ سال پیش که درمورد طرح جامع فولاد صحبت می‌‌شد، هند برنامه‌ای برای افزایش تولید ۱۵۰ میلیون تن فولاد نداشت، اما از سال ۲۰۱۵ هدف‌گذاری‌های طرح جامع فولاد هند رونمایی شد. طبق جزئیات این طرح، هند تا سال ۲۰۳۰ به تولید ۲۰۰ میلیون تن فولاد دست خواهد یافت و بعدها هم اعلام کردند که می‌خواهند تا سال ۲۰۳۱ این عدد را به ۲۵۰ میلیون تن برسانند. با اقداماتی که هندی‌ها در چند سال گذشته انجام داده‌اند، توانسته‌اند جایگاه خود را از تولیدکننده چهارم فولاد به دوم در دنیا با تولید ۱۱۰ میلیون تن فولاد برسانند و به این ترتیب آمریکا و ژاپن را پشت سر بگذارند.
اینکه هند بتواند تولید خود را ظرف مدت ۱۱ سال آینده به ۵/ ۲ برابر برساند آنچنان دور از انتظار نیست. هندی‌ها حتی پیش‌بینی‌های لازم برای این هدف‌گذاری را داشته‌اند و برای تامین سنگآهن مورد نیاز نه‌تنها به اکتشافات و استخراج جدید مبادرت می‌‌ورزند، بلکه نگاهی به معدن حاجی گک افغانستان هم دارند. اینجا همان نقطه‌ای بود که سناریوی استفاده هندی‌ها از چابهار مطرح و بهره‌برداری از چابهار از دو سال پیش به هندی‌ها واگذار شد. به همین دلیل آمریکا چابهار را از محدوده تحریم‌ها خارج کرد تا ترانزیت کالا برای کشورهای همسایه که از جمله سنگ آهن افعانستان بود مجاز شود. این موضوع نشان می‌دهد هند برای رسیدن به خواسته خود کاملا مصمم است. مساله اینجاست که ما برای رسیدن به ۵۵ میلیون تن تولید فولاد، ۵ تا ۶ سال جلوتر از هندوستان هستیم، زیرا ۱۴۰۴ ما برابر با ۲۰۲۵ میلادی است. اما تولید جهانی فولاد از جمله چین و کشورهای آسیای میانه و حتی ترکیه تا سال ۲۰۲۵ آن‌قدر بالا خواهد بود که به ایران اجازه صادرات با حجم بالای ۲۰ میلیون تن را نخواهد داد. بنابراین برای رسیدن به تولید ۵۵ میلیون تن تا افق ۱۴۰۴ نخست باید مصرف داخلی برای فولاد به ۴۰ میلیون تن تعبیه شود و بازارهای صادراتی برای حدود ۱۵ میلیون تن فولاد را نیز بیابیم.
دنیای اقتصاد