فعالان صنایع فولادی از ماه‌های نخست سال گذشته سیاست‌های دولت را درباره زنجیره فولاد اشتباه و مانع صادرات توصیف کرده و نسبت به آینده این صنعت هشدار داده بودند. با این وجود، تداوم همین سیاست‌ها در کنار محدودیت‌های ناشی از تحریم و همه‌گیری ویروس کرونا، به اعداد و ارقام یادشده منتهی شد. بارها از سوی فعالان صنعتی تاکید شده که بازار صادراتی و حفظ آن ضروری است؛ کسب سهمی در این بازار مستلزم هزینه و صرف وقت است، بنابراین نباید به آسانی این بازار را از دست داد. امید می‌رود سیاست‌گذاران با کسب شناخت هرچه بیشتر نسبت به شرایط موجود، برای رفع کاستی‌ها در این زنجیره گام بردارند.
تولید از فروش پیشی گرفت
هفته گذشته آماری از تولید و صادرات فولاد از سوی شرکت‌های بزرگ فولادی کشور منتشر شد. این واحدها بخش زیادی از تولید فولاد کشور را در اختیار دارند و عملکرد آنها جهت‌گیری صنعت فولاد کشور را در طول یک سال گذشته نمایش می‌دهد. براساس آمار منتشر شده، میزان تولید شمش فولاد کشور از سوی این واحدها در ۱۲ ماه سال ۱۳۹۹ برابر ۲۲ میلیون و ۵۴۰ هزار و ۸۳۳ تن اعلام شده است. بنابراین میزان تولید در این واحدها در مقایسه با سال ۱۳۹۸، رشد ۸ درصدی را از آن خود کرده است. در همین حال، مجموع تولید محصولات فولادی در این شرکت‌ها ۱۴ میلیون و ۵۸۸ هزار و ۹۳۲ تن گزارش شده است و حکایت از رشد ۳ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته دارد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که واحدهای متعددی متعلق به بخش خصوصی در این برآورد لحاظ نشده‌اند، چنانچه آمار تولید واحدهای یادشده نیز لحاظ شود، به احتمال زیاد باید به رشد هرچه بیشتر تولید در این بخش امیدوار باشیم.
صنعت فولاد براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ در مسیر توسعه قرار دارد و رشد تولید آن از قبل هدف‌گذاری شده است؛ بنابراین واحدهای فولادی کشور طی یک سال گذشته در مسیر درست توسعه گام برداشته‌اند اما فروش خارجی، آن‌طور که انتظار می‌رفت، افزایشی نبود.براساس آمار، مجموع صادرات فولاد ازسوی شرکت‌های بزرگ فولادی کشور در سال ۱۳۹۹ برابر ۶ میلیون و ۹۶۷ هزار و ۲۶۸ تن اعلام شده است.
این مجموعه‌ها سهم عظیمی از صادرات و تجارت خارجی فولاد کشور را در اختیار دارند. مجموع صادرات این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۹ و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۸ افت ۷ درصدی را از آن خود کرده است.
این افت صادرات خارج از برنامه‌ریزی بود. در همین حال باید تاکید کرد کاهش فروش فولاد در بازار جهانی همسو با رشد تولید این محصول، زنگ خطری برای صنایع فولادی کشور است، چراکه در طول یک سال اخیر، تغییر چشمگیری در روند مصرف فولاد در کشور ما و رشد سرانه این فلز حاصل نشده است. تولید در کنار فروش معنا می‌یابد؛ بنابراین تداوم این روند اشتباه به منزله به خطر افتادن تولید است.
از آنجاکه طرح‌های توسعه در صنعت فولاد کشور همچنان ادامه دارد و برای تولید ۵۵ میلیون تن از این فلز استراتژیک در سال ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شده، تلاش برای افزایش تولید این فلز نیز در افق یادشده ضروری به‌نظر می‌رسد.
فرصتی برای توسعه صادرات
اکبر فرضی‌مولان، کارشناس بازار فولاد در گفت‌وگو با «روزگار معدن» و در پاسخ به سوالی مبنی بر ارزیابی روند افزایشی تولید و کاهشی فولاد در یک‌سال گذشته، اظهارکرد: ظرفیت تولید محصولات فولادی کشور بیش از ۳۰ میلیون تن برآورد می‌شود. سرانه مصرف فولاد کشور تقریبا برابر نیمی از ظرفیت تولید فولاد در کشور است و مابقی این محصولات باید روانه بازارهای خارجی شوند. با این وجود، نه‌تنها در سال گذشته صادرات فولاد روند مثبتی را ثبت نکرد، بلکه فروش خارجی این محصول نیز به‌شدت کاهش یافت.
این فعال صنعت فولاد گفت: افت صادرات محصولات فولادی از دلایل مختلفی نشات می‌گیرد و از مهم‌ترین آنها باید به قوانین بازدارنده کشور در مسیر تجارت بین‌المللی و فروش خارجی، شرایط سخت تحریم‌ها و همچنین همه‌گیری ویروس کرونا اشاره کرد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که میزان تولید محصولات فولادی در کشور به مراتب بیش از نیاز داخلی به این محصولات است؛ بنابراین صادرات، عرضه و تقاضای این محصولات را تنظیم می‌کند. در چنین شرایطی و با محدود شدن فروش خارجی، با مازاد عرضه فولاد روبه‌رو می‌شویم.
وی افزود: البته بررسی آمارها حکایت از آن دارد که مصرف فولاد ساختمانی در سال ۱۳۹۹ و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۸، افزایش داشته است. همین موضوع نیز تا حدودی زمینه تعدیل مصرف فولاد را با وجود افت صادرات فراهم کرد.
این کارشناس بازار فولاد گفت: علاوه بر این، سال گذشته و با شدت گرفتن نوسانات اقتصادی و بی‌اعتمادی پولی، شاهد سرازیر شدن بخش عمده‌ای از سرمایه‌های سرگردان به بازار فولاد بودیم، چراکه خرید و فروش فولاد در رده فعالیت‌های زودبازده و با ریسک محدود اقتصادی شناخته می‌شود. البته همین موضوع ورود سرمایه سرگردان به بازار فولاد، زمینه بر هم خوردن این بازار و بروز تنش‌هایی را در این فضا ایجاد کرد.
وی گفت: نرخ فولاد طی ماه‌های گذشته در سطح جهانی با رشد قابل‌قبولی همراه بوده است.
در چنین شرایطی، چشم‌انداز بازار فولاد مثبت ارزیابی می‌شود و انتظار می‌رود بازارهای صادراتی این محصول طبق روند ۲ سال گذشته رونق یابد؛ بنابراین فرصتی برای توسعه صادرات فولاد پدید آمده که بهره‌مندی از آن ضروری به‌نظر می‌رسد.
چنانچه از این فرصت به‌درستی بهره گرفته نشود، پیامدهای جبران‌ناپذیری در انتظار صنایع فولاد کشور خواهد بود. بدین معنی که در سایه کمبود صادرات و فروش این محصولات، روند تولید با چالش روبه‌رو می‌شود و حتی خطر کاهش یا توقف تولید برخی از واحدهای فولادی کشور را تهدید می‌کند. فرضی تاکید کرد: تصمیمات داخلی به صادرات فولاد جهت می‌دهد اما بازار جهانی به مراتب اثرگذارتر عمل می‌کند.
در ۲ هفته گذشته به‌طور میانگین نرخ مقاطع مختلف فولادی رشد بیش از ۶۰ دلاری را تجربه کرده است. بیشترین رشد نرخ در منطقه سی‌آی‌اس و چین گزارش شده اما در عین حال در داخل کشور شاهد افت نرخ ارز بودیم. ۲ عامل یادشده روند خرید و فروش بازار فولاد و قیمت‌گذاری این محصول را تعیین می‌کند.
با توجه به تمام این موارد نسبت به آینده بازار صادراتی فولاد در ۲ ماه آینده خوش‌بین هستیم و امید داریم فرصتی برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های صادراتی در اختیار صنعتگران قرار گیرد.
افت صادرات قابل پیش‌بینی بود
سعید برزگر، کارشناس صنایع معدنی در گفت‌وگو با «روزگار معدن» تایید کرد: کاهش صادرات فولاد در سال گذشته و در دوره‌ای که تولید این دست محصولات رو به رشد گزارش شده، همچون زنگ خطری برای این صنعت است. همانطور که بارها تاکید شده تولید در کنار فروش معنی می‌یابد.
تولید فولاد و محصولات فولادی در کشور به مراتب بالاتر از نیاز داخلی به این فلز برآورد می‌شود؛ درنتیجه فروش خارجی تنها راه تداوم یافتن تولید در این صنعت است.
وی افزود: براساس سند چشم‌انداز فولاد در افق ۱۴۰۴، تولید ۵۵ میلیون تن از این فلز استراتژیک برنامه‌ریزی شده و تلاش‌هایی برای تحقق آن ادامه دارد. افزایش سهم فولاد ایران در بازار خارجی همگام با رشد تولید باید مورد توجه باشد؛ با این وجود، در سال گذشته نه‌تنها هدف رشد صادرات فولاد محقق نشد، بلکه شاهد افت فروش خارجی این محصول در بازارهای بین‌المللی نیز بودیم. این افت فروش از دلایل متعددی نشأت می‌گیرد.
در مجموع می‌توان گفت سیاست‌گذاری‌های اشتباه مسئولان تاثیر بسزایی در این روند نزولی داشته است. محدودیت‌های بین‌المللی ناشی از تشدید تحریم‌های بین‌المللی در یک سال گذشته و همچنین شیوع ویروس کووید ۱۹ و به‌دنبال آن افت تقاضای جهانی برای فولاد نیز این روند نزولی را تشدید کرد. برزگر ضمن تاکید مجدد بر تاثیر فروش خارجی بر تولید و توسعه صنعت فولاد گفت: صنایع ما سال گذشته فرصت ویژه‌ای را در مسیر فروش خارجی از دست دادند، به‌ویژه که در ماه‌های پایانی سال گذشته نرخ فروش فولاد در بازار جهانی صعودی شد. این روند صعودی همچنان ادامه دارد و پیش‌بینی می‌شود تا چند ماه آینده نیز دوام داشته باشد؛ بنابراین امید می‌رود با اصلاح سیاست‌های داخلی زمینه حضور فولادسازان ما در بازار جهانی تسهیل و بدین‌ترتیب امکان بهره‌مندی هرچه بیشتر از این شرایط فراهم شود.
سخن پایانی
قیمت فروش فولاد در بازارهای جهانی از نیمه دوم سال ۲۰۲۰ میلادی رو به صعود گزارش شد. رشد تقاضا از سوی چین برای مصرف این فلز استراتژیک، خروج صنایع از رکود ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا و همچنین امید به تسریع در روند واکسیناسیون این بیماری، روند رو به رشد قیمتی فولاد را در ماه‌های گذشته شدت داده است.
رشد قیمتی این فلز به منزله ایجاد فرصتی طلایی برای صادرات فولاد ایران است. انتظار می‌رود این بار فرصت یادشده جدی گرفته شود و در سایه سیاست‌های اشتباه، نادیده گرفته نشود./روزگار معدن