در بازارهایی که به طور سنتی اعتبار در آنها بسیار اهمیت دارد، صدور و دریافت چک یکی از پرکاربردترین راه‌ها برای انجام معاملات است. در بازار آهن وفولاد هم همین روال وجود دارد. در ادامه با انواع چک‌های صادره آشنا خواهیم.
چک عادی
چـک عادی چکی است که صاحب حساب نسبت به‌حساب جاری خود صادر می‌کند تا دارنده‌ی چک با مراجعه به بانک مربوطه وجه چـک را نقد کند. چـک عادی ممکن است در وجه خود صادرکننده‌ی چـک (صاحب حساب) یا حامل یا شخص معین یا به حواله‌کرد او صادر شود. اعتبار چـک عادی مشروط به اعتبار صادرکننده چـک است؛ یعنی دارنده‌ی چـک تضمینی جز اعتبارصادرکننده ندارد
چک تأییدشده
چـک تائید شده چکی است که اشخاص نسبت به‌حساب جاری خود صادر می‌کنند و بانک تائید می‌کند که معادل مبلغ چـک در حساب صادرکننده چـک موجودی وجود دارد. در این صورت بانک حساب صادرکننده را نسبت به مبلغ چـک مسدود می‌کند و سپس این مبلغ را فقط به شخصی که چـک تائید شده را نزد بانک می‌برد پرداخت می‌کند.
چک مسافرتی
چـک مسافرتی چکی است که توسط بانک صادرمی‌شود و وجه آن در هریک از شعب آن بانک یا نمایندگان آن پرداخت می‌شود.
چک تضمین شده
چـک تضمین شده چکی است که توسط بانک برعهده‌ی همان بانک و به درخواست مشتری صادر می شود. پرداخت وجه این چـک توسط بانک تضمین می شود.
تفاوت چک با سفته و برات
با وجود آنکه هر سه، اسنادی عادی تلقی می‌شوند اما چـک از نظر اجرا در حکم اسناد لازم الاجراست، بنابراین امکان پیگیری چـک برگشتی ازطریق اجرای ثبت وجود دارد اما در خصوص برات و سفته چنین نیست. چـک از ضمانت اجرای کیفری برخوردار است. به بیان دیگر اگر مبلغ چـک در سررسید پرداخت نشود و چـک برگشت بخورد، دارنده‌ی چـک تحت شرایطی می‌تواند وجه چـک را از سه طریق مطالبه و پیگیری کند:
- از طریق ثبت دادخواست در دادگاه حقوقی
- از طریق شکایت کیفری
- از طریق اجرای ثبت
این در حالی است که برات و سفته صرفا از طریق حقوقی قابل پیگیری هستند. در رابطه با برات و سفته، صادر کننده می‌تواند از مهر یا امضای خود استفاده کند، اما صحت چـک منوط به امضای صادرکننده‌ی آن است.
در چه مواردی چک ضمانت اجرای کیفری خود را از دست می‌دهد؟
همانطور که گفته شد، چـک تنها سند تجاری است که از ضمانت اجرای کیفری برخورداراست و این مزیت در دنیای امروز از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست. اما این سند در پاره‌ای از موارد این خصلت خود را از دست می‌دهد و دارنده نمی‌تواند از طریق شکایت کیفری حق خود را بگیرد. طبق قانونِ صدورچـک در موارد زیر، چـک جنبه‌ی کیفری ندارد:
-
چـک وعده‌دار
چک برای اکثر مردم پول نقد تلقی می شود و مردم از این بابت به چـک اعتماد می‌کنند، پس به‌طور قانونی چک باید به صورت نقد و بدون وعده صادرشود و به محض ارائه به بانک باید پرداخت شود. بنابراین در تمام مواردی که پرداخت وجه چـک وعده‌دار باشد چک جنبه‌ی کیفری خود را از دست می‌دهد و دارنده تنها می‌تواند از طریق حقوقی و اجرای ثبت، طلب خود را پیگیری کند. برای نمونه اگر چـک صادرشده برای تاریخ یک هفته بعد، یا یک ماه بعد یا یک سال بعد تنظیم شود، صادرکننده‌ی این چـک قابل تعقیب کیفری نخواهد بود.
-
چک سفید امضا
درصورتی که ثابت شود چک به صورت سفید امضا داده شده است، یعنی هیچ‌کدام از مندرجات چـک تکمیل نشده و صرفا امضای صادرکننده‌ی چـک در این سند وجود دارد صادرکننده‌ی چک قابل تعقیب کیفری نیست.
-
چک بدون تاریخ
چکی که صادرکننده در آن تاریخ قید نکند جنبه‌ی کیفری خود را از دست می‌دهد.
-
چک مشروط
در بحث وصل چـک، چنانچه ثابت شود وصول وجه چک منوط به تحقق شرطی بوده است، چک قابل شکایت کیفری نخواهد بود. این شرط ممکن است در متن خود چـک قید شود یا به صورت سند جداگانه‌ای تنظیم شود. به هرحال چنانچه صادرکننده‌ی چـک در محضر دادگاه ثابت کند که وصول وجه چـک منوط به تحقق شرطی بوده است، چک جنبه‌ی کیفری نخواهد داشت. هرگاه چـک بابت تضمین انجام تعهد یا انجام معامله صادر شده باشد.
معمولا چـک ها بیانگر بدهی صادرکننده‌ی چـک هستند، اما گاهی اتفاق می‌افتد که قصد صادرکننده‌ی چک صرفا ارائه‌ی یک تضمین برای انجام معامله یا تعهد باشد، در این صورت صادرکننده‌ی چـک قابل تعقیب کیفری نیست، البته مشروط بر اینکه در مرجع قضایی ثابت کند که این چـک بابت تضمین انجام تعهد بوده و ارزش دیگری ندارد.
معمولا چـک ها بیانگر بدهی صادرکننده‌ی چـک هستند، اما گاهی اتفاق می‌افتد که قصد صادرکننده‌ی چک صرفا ارائه‌ی یک تضمین برای انجام معامله یا تعهد باشد، در این صورت صادرکننده‌ی چـک قابل تعقیب کیفری نیست، البته مشروط بر اینکه در مرجع قضایی ثابت کند که این چـک بابت تضمین انجام تعهد بوده و ارزش دیگری ندارد.
دارنده‌ی چـک در صورتی می‌تواند از ضمانت اجرای کیفری استفاده کند که ظرف ۶ ماه از تاریخ صدورچـک، گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت نماید و ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهیِ عدم پرداخت، شکایت خود را به جریان بیندازد. بنابراین اگر این بازه‌ی زمانی رعایت نشود دیگر امکان شکایت کیفری وجود نخواهد داشت.
منبع: گروه نأمین محتوای فولاد24