صنایع فولاد ایران با برنامه‌ریزی‌های خود قصد دارد تا سال 2025 به ششمین تولیدکننده‌ی بزرگ فولاد در دنیا تبدیل شود. ظرفیت‌های تولید ماده‌ی خام هر سال افزایش می‌یابد و تولید هم همزمان با آن رو به رشد بوده است. نگه داشتن این روند رو به رشد کار ساده‌ای نیست.
مشکلات تولید فولاد در ایران
اول از همه اینکه تولید مواد خام نمودار نامتعادلی دارد. روند افزایش تولید از روند افزایش ظرفیت‌ها کندتر است. استفاده از فولاد رو به کاهش است و صادرات باید افزایش پیدا کند.
در دو سال گذشته، شرکت بین‌المللی مهندسی فولاد تکنیک اقدام به مطالعه و تحلیل بازار و صنعت فولاد ایران نموده است. این تحقیقات نشان می‌دهند که شرکت‌های فولاد و تولید آن در ایران رشد داشته‌اند. نام پروژه‌ی این شرکت «زیرنظر قراردادن برنامه‌ی جامع فولاد» است.
برنامه‌ی جامع فولاد کشور
برنامه‌ی جامع فولاد ایران در سال 1383 (2004) به عنوان بخشی از برنامه‌ی پنج‌ساله‌ی چهارم توسعه، اعلام شد. در بازنگری این برنامه تحت عنوان «استراتژی توسعه‌ی صنعتی ایران» در سال 1386 (2007) برای اولین بار از تولید 55 میلیون تن فولاد صحبت به میان آمد. اما در واقعیت همه‌چیز آنگونه که باید پیش نرفت به غیر از موارد اندک. در این موقعیت بود که شرکت مهندسی فولاد تکنیک شروع به زیر نظر گرفتن اجرای این برنامه شد.
مهم‌ترین مشکلات تولید فولاد در ایران
زنجیره‌ی نامتعادل تولید فولاد
اولین بخش از گزارش آنها نشان می‌دهد که ظرفیت‌های بالقوه‌ای در فولاد ایران وجود دارد و حتی در چهار سال 2013 تا 2014 و 2016 تا 2017 این ظرفیت‌ها رشد پیدا کرده است. در طی دو سال اول ظرفیت تولید فولاد خام در همان حدود 22/5 میلیون تن باقی مانده بود اما در سال سوم این عدد به 23/7 و در سال 2016-2017 به 29/8 میلیون تن رسید. انتظار می‌رود که تا پایان سال 2018 رقمی در حدود 4/82 میلیون تن دیگر به تولید فولاد کشور افزوده شود. اینها ظرفیت تولید بود اما خود تولید هم همین پیشرفت را داشته است؟ گزارش ها نشان می‌دهد که تولید فولاد خام در این چهار سال در حدود 17 میلیون تن باقی مانده است.
وضعیت تولید آهن
در مورد آهن هم ظرفیت تولید به طور مداوم افزایش یافته است و از رقم 19/65 به 24/45 میلیون تن رسیده است. انتظار افزایش ظرفیت 6/4 میلیون تنی هم تا پایان نیمه‌ی اول سال جاری وجود دارد. اما تولید آهن خام تنها سالی 1 میلیون تن افزایش یافته است در سال 2018 به 18/51 میلیون تن رسید که با ظرفیت تولید آن فاصله‌ی زیادی دارد.
در گذشته کمبود گلولهی آهن و نیاز به واردات یکی از مشکلات اصلی تولیدکنندگان بود اما تولید گلولهی آهن که در سال‌های 2013-14 تا 2015-16 ثابت مانده بود به یکباره در سال گذشته از 22 میلیون تن به 32 میلیون تن رسید و پیشبینی می‌شود که در سال آینده رشدی در حدود 8/22 میلیون تن دیگر داشته باشد. رشد تولید این ماده تقریباً معادل با رشد ظرفیت تولید آن بوده است.
عدم تعادل در تولید آهن
آن بخش از تولید آهن که می‌توان عدم تعادل در آن را مشاهده کرد، تولید سنگ معدن آهن است. در این قسمت از تولید، رشد ظرفیت‌ها بسیار سریع اتفاق افتاد اما تولید رشدی معادل با این ظرفیت جدید نداشته است. ظرفیت تولید در سال 2014-15 به بیش از 30 میلیون تن رسید و در سال بعد از آن به طور ناگهانی به 43/4 میلیون تن رسید. مشاهدات نشان می‌دهد در سال جاری این ظرفیت رشدی معادل 2/2 میلیون تن داشته باشد. عدم تعادل در تولید وقتی مشخص می‌شود که تفاوت ظرفیت تولید و تولید واقعی در سال گذشته به بیش از 13 میلیون تن رسید.
نیاز به مواد خام برای تولید آهن و فولاد
تحقیقات نشان می‌دهد که ایران برای رسیدن به هدف خود برای تولید 55 میلیون تن فولاد، نیازدارد که میزان تولید سنگ معدن آهن خود را به 168 میلیون تن، آهن غلیظ را به 86 میلیون تن، گلوگله‌ی آهن را به 87 میلیون تن و آهن اسفنجی خود را به 57 میلیون تن برساند. اما اوضاع در حال حاضر چطور است؟
سنگ معدن آهن:
ظرفیت حال حاضر 80 میلیون تن، با توجه به پرو‌ژه‌های دولت پیشبینی می‌شود که تا سال 2025 به 130 میلیون تن برسد. 38 میلیون تن کسری رقم بسیار قابل توجهی است.
آهن غلیظ:
ظرفیت تولید در حال حاضر حدود 44 میلیون تن است که در خوشبینانه‌ترین حالت تا سال 2025 به 70 میلیون تن خواهد رسید که کمبودی معادل 16 میلیون تن خواهد داشت.
گلولهی آهن:
اوضاع در این بخش بهتر پیش رفته است. ظرفیت حال حاضر 38 میلیون تن است که رشدی معادل 45 میلیون تن خواهد داشت. در این بخش تنها 5 میلیون تن کسری خواهد داشت.
آهن اسفنجی:
با توجه به رشد 20 میلیون تنی تا سال 2025 و ظرفیت حال حاضر که در حدود 28 میلیون تن است، کسری ظرفیت در این بخش 9 میلیون تن خواهد بود.
بر اساس تحقیقات، میزان بودجه‌ی مورد نیاز برای جبران این کمبودها، 8/98 میلیارد یورو در بخش رشد ظرفیت و 14/07 میلیارد یورو در بخش خط تولید است.
ضرورت صادرات فولاد
مسئله‌ی مهم دیگری که باید به آن توجه کرد صادرات است. 55 میلیون تن فولاد بسیار بیشتر از میزان نیاز ایران است. بر این اساس حدود 20 میلیون تن از این فولاد باید صادر شود. اما این امر امکان پذیر است؟
مخلوطی از تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی و تورم غیرقابل کنترل ضربه‌های بسیار بزرگی به بخش ساخت و ساز ایران وارد کرده است. این اتفاقات تبعاً نیاز به فولاد را بسیار کاهش داده است. بسیاری از تولیدکنندگان فولاد با مشکل کمبود مشتری روبه‌رو هستند و تنها راه نجات خود را صادرات می‌دانند. این داستان قرار نیست که به این زودی‌ها تغییر کند و تا سال 2025 احتمالاً به همین منوال پیش خواهد رفت.
میزان صادرات فولاد
تحقیقات نشان می‌دهد که میزان گرایش به فولاد نیمه‌آماده‌ی ایران در سال 2013-14 افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است، از 300000 تن به 4 میلیون تن. صادرات فولاد آماده‌ی ایران هم از 300000 تن به 1/99 میلیون تن رسیده است.
چه بر سر صادرات فولاد خواهد آمد؟
بر اساس تحقیقات سه داستان وجود دارد که هر کدام ممکن است اتفاق بیوفتد. اولین داستان این است که ایران به بیشترین میزان صادرات ممکن خود برسد. این میزان رقمی در حدود 9/5 میلیون تن خواهد بود. حالت دوم بستگی به روابط ایران با دنیا دارد که می‌تواند سهم ایران را در فولاد جهان به 11/2 میلیون تن برساند. حالت سوم حالتی است که ایران با رشد اقتصادی خوبی هم مواجه شود. در این صورت می‌توان رقمی معادل 16/6 میلیون تن صادرات سالیانه‌ی فولاد را برای ایران متصور شد.
هرسه‌ی اینها فاصله‌ی زیادی با 20 میلیون تن دارند. اما به هرحال افزایش صادرات با سرعت بسیار بالا باید در رأس برنامه‌های دولت باشد.
نیاز به تولید فولاد در ابعاد بزرگ
3/3 میلیون تن از 29/7 میلیون تن ظرفیت تولید فولاد ایران ، به واحدهای تولیدی با ظرفیت‌هایی در حدود 200000 تن وابسته است. این واحدها اغلب از کوره‌های خالص سازی استفاده می‌کنند. درست است که این روش تولید ارزانتر است اما به همان میزان کیفیت پایینتری هم دارد. فولاد تولید شده با کوره‌های خالص سازی کیفیت کافی برای رفع نیازهای بعدی را ندارند. امروزه 76% فولاد ایران از آهن اسفنجی و با استفاده از کوره‌های الکتریکی تولید می‌شود. پیشبینی می‌شود این مقدار تا سال 2025 به 80% برسد.
گزارشات نشان می‌دهد که نیاز ایران به رفتن به سمت تولیدات مدرن‌تر و روش‌ها و تکنولوژی‌ها تازه و در ابعداد بزرگتر روز به روز بیشتر می‌شود تا فولاد ایران بتواند در کیفیت و قیمت از رقبای خود عقب نماند.
رابطه‌ی تولید فولاد ایران و جهان در سال‌های اخیر
در سال 2015 ظرفیت جهانی تولید فولاد افزایش پیدا کرد اما تولید تقریباً ثابت باقی ماند. این اولین سالی بود که پس از بحران اقتصادی 2008، تولید فولاد ثابت باقی مانده بود. سرمایه‌گذاری‌های چین جلوی سقوط تولید فولاد را در سال 2008 گرفت و بسیاری از تولیدکنندگان را از خطر ورشکستگی نجات داد. این روند رشد ادامه داشت و تا در سال 2015 اشباع شد. اشباع شدن چین مانع رشد تولید در سال 2015 شد. استراتژی‌های چین چندان سودی به بازار نرساند و سقوط قیمت فولاد بسیاری از کسب و کارهای کوچک را به ورشکستگی کشاند. ایران هم از این قاعده مستثنا نبود.
در سال 2016 اوضاع کمی بهتر شد. تقاضا افزایش یافت و کاهش صادرات چین باعث شد که تولیدکننده‌ها نفسی تازه کنند. در سال 2017 و با انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا، جریان تعرفه‌های رقابتی چین و آمریکا به راه افتاد.
در چنین شرایطی ایران در پی رسیدن به اهدافی است که چندان واقع بینانه به نظر نمی‌رسند. صنایع فولاد ایران تنها این شانس را خواهد داشت که خود را با روند جهانی این صنعت هماهنگ کند.
منبع: گروه تامین محتوای فولاد ۲۴