وقتی صحبت از صنایع کم‌کربن به میان می‌آید، فولاد هم راه حل است و هم خود مشکل. تولید فولاد یکی از مهمترین صنایع جهان و یکی از بزرگترین منابع تولید گاز گلخانه‌ای است. در تولید فولاد به ازاء هر تن فولاد حدود 2 تن گاز دی‌اکسیدکربن ایجاد میشود. از سوی دیگر فولاد کاربرد بسیار زیادی برای ایجاد و پیشرفت صنایع کم‌کربن و تمیز مثل آسیاب‌های بادی، اتوموبیل‌ها و وسایل نقلیه‌ی سبز دارد. مسئله اینجاست؛ تولید فولاد گاز گلخانه‌ای ایجاد می‌کند اما برای صنایع سازگاز با محیط زیست وجود فولاد حیاتی است.
پیشرفت‌های نیم قرن اخیر در تولید فولاد
تولیدکنندگان فولاد می‌گویند که در طی 50 سال گذشته میزان مصرف انرژی در تولید فولاد را چیزی در حدود 60درصد کاهش داده‌اند و این امر باعث کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای شده است. اما در هر حال تولید فولاد با مقدار زیادی کربن و آهن سروکار دارد. هیچ راهی برای حذف کربن از فرآیند تولید فولاد نیست.
البته تکنولوژی‌های جدیدی در راه است که بتوان از طریق آنها نحوه‌ی تولید فولاد را تغییر داد. اما هنوز این تکنولوژی عملی نشده و نمی‌توان با آنها تولید انبوه داشت. برای صنایع فولاد این بدان معنی است که باید همزمان با تولید خود، دنبال راهی برای کاهش آلودگی‌ها و از سوی دیگر باید با به فکر تحقیق و توسعه در بخش روش‌های تولید خود نیز باشد.
تحقیق و توسعه در تولید فولاد:
متخصصین صنایع فولاد در حال حاضر روی چند روش جدید در تولید فولاد متمرکز هستند:
- زندانی کردن کربن آزاد شده در فرآیند تولید فولاد
- استفاده از کربن زیستی به جای کربن عادی در تولید فولاد
- آزمایشاتی در مورد جذب آهن توسط حوضچه‌های جلبک
البته اینها قدم‌های بسیار مطمئن و صحیحی هستند اما قرار نیست به این زودی‌ها کاری برای کاهش آلودگی ناشی از تولید فولاد بکنند. انتظار دوگانه‌ای صنایع فولاد وجود دارد:
- صنایع فولاد باید متعهد شود که تولید گاز گلخانه‌ای را به حداقل برساند.
- صنایع فولاد باید با تولید فولاد به رشد و توسعه‌ی تکنولوژی‌های کم‌کربن کمک کند.
تولید فولاد و گرمایش زمین
صنایع فولاد مدت کوتاهی است که متوجه صدمات زیست محیطی خود شده است. عهدنامه‌ی پاریس در سال 2015 مهمترین و جدی‌ترین تصمیمی است که تاکنون برای نجات زمین گرفته شده است. اهمیت این عهدنامه در این بود که برای اولین بار توانست تمامی قدرت‌های اقتصادی بزرگ دنیا را کنار هم جمع کند. این عهدنامه دولت‌ها را قانع کرد که آنها نیز باید در کنار تولیدکنندگان خود دست به کار شوند و شکل تولید فولاد را تغییر دهند تا دیگر شبیه قرن نوزدهم تولید نشود.
دولت‌ها قانع شدند که با اختصاص دادن بودجه‌های قابل توجه و کمک به تولیدکنندگان، گام‌های مناسبی در جهت کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای بردارند. اما خروج ترامپ از عهدنامه‌ی پاریس بسیاری از برنامه‌ها را به هم زده‌است. در همین زمان اما بسیاری از کشورها هم بی توجه به خروج آمریکا در جهت کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای قدم برداشته‌‌اند. یک نمونه‌ی بسیار عالی از این جریان شرکت الریاضه در خاورمیانه است. ارزش این شرکت 122 میلیون دلار است و اولین شرکت در کل دنیاست که فولاد را به صورت کامل با روش ذخیره‌ی کربن تولید می‌کند. امروزه در امارات متحده‌ی عربی سالانه چیزی در حدود 800000تن گاز دی‌اکسید کربن ذخیره شده و از آن برای استخراج نفت استفاده می‌کنند.
روش ذخیره‌ی کربن در تولید فولاد
بسیاری از روش‌هایی که برای کاهش تولید گاز دی‌اکسید کربن مورد استفاده قرار می‌گیرند روش‌هایی هستند که خود فرآیند تولید فولاد چندان در آنها فرقی با گذشته ندارد صرفاً در مرحله‌ی آخر دی اکسید کربن به جای رها شدن، ذخیره میشود. همین روش‌ها از سال 1990 تا به امروز چیزی در حدود 60% از تولید دی اکسید کربن را کاهش داده اند. البته این روش هزینه‌های زیادی دارد اما هزینه‌ی آن خیلی کمتر از آن است که بخواهیم تولید فولاد را به طور کل تغییر دهیم. شاید اینجا تنها جایی باشد که ذخیره‌ی کربن به هزینه‌اش ارزش داشته باشد. صنایع فولاد به جای خرج هزینه‌های زیاد باید به سمت همین روش‌های منطقی‌تر برای تولید فولاد برود. هر چند امروزه در کشور امریکا چندان توجهی به این پیامدهای محیط زیستی دی اکسید کربن نمی‌شود اما دانشمندان نگران این موضوع هستند و از دولت توقع اختصاص جریمه و مالیات‌های مناسب به منظور کاهش تولید دی اکسید کربن دارند. هرچه این جریمه‌ها بزرگتر باشد، شرکت‌ها هم بیشتر به سمت تحقیق و توسعه برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای خواهند رفت.
دیگر تکنولوژی‌های موجود در دنیا:
- سوئد:
امروزه در کشورهای توسعه یافته از روش‌های دیگری هم به جز روش ذخیره‌ی کربن نام برده میشود. یکی از روش‌های بسیار جدیدی که در سوئد مشغول به تحقیق بر روی آن هستند، روشی است که در آن به جای دی اکسید کربن، بخار آب آزاد میشود. نیت اصلی این محققان آن است که کوره‌های سنگ آهن و زغال‌سنگ را از فرآیند تولید فولاد حذف کرده و به جای آن از گاز هیدروژن استفاده کنند. سوئد به دنبال آن است که تا سال 2045 تبدیل به اولین کشوری شود که به طور کامل سوخت‌های فسیلی را کنار گذاشته است. این پروژه فعلاً در حد مطالعه است و احتمالاً این مطالعات تا سال 2024 ادامه پیدا کند و البته به هزینه‌های بسیار زیادی هم نیاز خواهد داشت.
- امریکا:
امروزه یک شرکت در امریکا با همکاری دانشگاه ام آی تی (MIT) مشغول کار بر روی پروژه‌ای هستند که باعث میشود بتوان با استفاده از آن فولاد را از به جای کربن با اکسیژن تولید کرد. این شرکت در چهار سال گذشته توانسته است چیزی در حدود 10 میلیون دلار سرمایه جمع کند. روش آنها تنها به تولید فولاد محدود نمی‌شود و در برنامه‌ی آنها تمامی تولیدات فلزی وجود دارند. آنها معتقدند که کل صنایع فلزی از جمله فولاد باید به طور کلی تغییر کند.
ایران و روش‌های نوین تولید فولاد در آینده
امروزه در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشور ما این تحقیقات بی معنی و کاملاً غیر ضروری به نظر می‌آیند اما روزی خواهد آمد که تولید دی اکسید کربن و به طور کلی گازهای گلخانه ممنوع خواهد شد. در آن زمان تمامی تولیدکنندگان فولاد در جهان به این تکنولوژی‌های جدید وابسته خواهند شد. در آن شرایط ایران باید رؤیای استقلال در تولید فولاد را به کلی فراموش کند و دوباره رو به واردات تکنولوژی‌های گران قیمت از خارج بیاورد. این صنایع به طور کلی تغییر خواهند کرد و این صاحبان تکنولوژی هستند که در آینده‌ای نه چندان دور تمامی فولاد دنیا را در دست خواهند گرفت.
وظیفه‌ی صنایع فولاد و دولت‌ها در قبال این مسائل چیست؟
صنایع فولاد در جهان امروز باید بپذیرند که باید قدم‌هایی در جهت از بین بردن تولید گازهای گلخانه‌ای بردارند و البته باید به تحقیقاتی که در این زمینه‌ها در حال انجام است کمک کنند. از سوی دیگر دولت‌ها به عنوان قانون گذاران و مجریان قانون می‌توانند نقش بسیار مهمی در رابطه با این مسئله داشته باشند به عنوان مثال با توجه به اینکه امروزه بیش از یک سوم فولاد جهان بین کشورها تبادل میشود، دولت‌ها می‌توانند با تحریم فولادهای تولید شده با روش‌های فسیلی، شرکت‌ها را به رفتن در راه تکنولوژی‌های جدید مجاب کنند. همچنین دولت‌ها هم درست مثل شرکت‌های بزرگ فولاد باید در تحقیق و توسعه‌ی صنایع فولاد سرمایه گذاری کنند.
قراردادهای جهانی و مگاترندهای تازه برای صنایع فولاد
هر قراردادی که امروزه در جهان در رابطه با صنایع فولاد بسته میشود باید محیط زیست را در نظر بگیرد. گرمایش کره‌ی زمین یکی از اصلی‌ترین مگاترندهای تولید فولاد در زمان ماست. کشور ما امروزه تنها به میزان تولید توجه دارد و اصلاً توجهی به روش آن ندارد. در آینده‌ای نه چندان دور تحریم‌های محیط زیستی گریبان این نوع روش‌های سنتی در تولید فولاد را خواهند گرفت. امروزه صنایع فولاد در کشورهای پیشرفته وظایف خود را شناخته است و همه می‌دانند که ترامپ برای همیشه رئیس جمهور امریکا باقی نخواهد ماند و عهدنامه‌ی پاریس به عنوان بزرگترین دست آورد محیط زیست در کل تاریخ، ترند تازه‌ای برای تولید فولاد در دنیا خواهد بود.
منبع: گروه تولید محتوا فولاد24