آلاینده‌های شیمیایی زیان‌آور در محیط کار

عوامل زیان آور در محیط کار

بهداشت در هر کشوری موظف به بررسی و شناسایی عوامل زیان آور در محیط کار می‌باشد. به طور کلی این عوامل زیان آور عبارتند از:
1-مواد شیمیایی که به صورت گاز، بخار، سم و ... در محیط منتشر می‌شود.
2-عوامل فیزیکی که به صورت صدا، گرما، سرما، ارتعاش و ... سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
3-عوامل ارگونومیک زیان آور که شامل قرار گرفتن بدن در شرایط نامناسب، ابزار نامناسب و ... می‌باشد.
4-عوامل بیولوژیکی که ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و ... را شامل می‌شوند.
 

تقسیم‌بندی آلاینده‌های شیمیایی

مواد التهاب آور و محرك: محلول در آب هستند. به‌سرعت جذب مخاط چشم، بینی و گلو شده و سوزاننده و تاول آور هستند و سطوح مخاط مرطوب را متورم می‌کنند.  آمونیاك، اسیدها و بازها در این دسته جای دارند. این مواد به خاطر التهاب ایجادشده به‌راحتی قابل احساس و تشخیص می‌باشند و باید فرد به‌سرعت از محل دور شده و اقدام به درمان نماید.

مواد خفقان‌آور: این مواد محلول در آب نیستند. در ابتدا هیچ علامت سوزش یا التهابی در فرد مشاهده نمی‌شود. از همین رو در مراحل ابتدایی تماس قابل‌تشخیص نیستند.  پس از نفوذ در اعماق ریه و جذب در خون و بافت‌ها، به علت اختلافی که در اکسیداسیون نسوج پیش می‌آورند، علائم در فرد ظاهر می‌شود. از این‌ رو تماس با این مواد می‌تواند بسیار خطرناك و کشنده باشد و شامل انواع زیر است:

• مواد خفقان‌آور ساده: همچون متان که به طور جدی موجب کاهش اکسیژن در هوای تنفسی و موجب خفگی می‌شوند.
• مواد خفقان‌آور شیمیایی: یکی از مراحل انتقال اکسیژن به بافت‌ها را از کار می‌اندازد. از جمله آن‌ها co است که در اثر ایجاد ترکیب پایدار با هموگلوبین، مانع از رسیدن اکسیژن به بافت‌های بدن شده و در اثر آن فرد دچار خفگی می‌شود.
• مواد بیهوشی آور و مخدر: موادی که بر سلسله اعصاب مرکزی مانند هیدروکربورهای استیلنی و استرها تاثیرگذار هستند. 

گرد وغبار: گرد وغبار یکی از عوامل شیمیایی است که از طریق دستگاه تنفسی وارد بدن می‌شود. به نسبت قطر ذرات در قسمتی از دستگاه تنفسی رسوب‌کرده و در نهایت باعث بیماری‌های تنفسی می‌گردد. درصورتی‌که گرد وغبار حاوي ذرات کریستالی سیلیس باشد، در دراز مدت باعث ایجاد بیماری سیلیکوزیس خواهد شد.

• گرد وغبار اولیه: در اثر خرد شدن مواد، ریزش از داخل دستگاه‌ها و ریزش از روی نوار نقاله در محیط پراکنده می‌شود.
• گرد وغبار ثانویه: گردش مجدد گرد وغبار در محیط کار در اثر عدم جمع‌آوری گرد وغبار از روی زمین، پراکنده شدن آن از محل تولید به سایر قسمت‌ها، تمیز نکردن دستگاه، خشک بودن محیط، وزش باد، عبور افراد و ماشین‌آلات و لیفتراك و ... سبب تماس فرد با آن خواهد شد.
• تعیین و استفاده از محل مناسب غذاخوری: غذا نباید در مکان‌هایی که در معرض تماس با مواد شیمیایی و خطرناك، انواع بخار یا گرد وغبار هستند، قرار گیرد و باید از خوردن و آشامیدن در محیط‌های آلوده پرهیز شود. غذا بایستی در مکان‌های سربسته و پاك، نگهداری و مصرف گردد و محل‌هایی به استراحت و غذاخوری اختصاص یابد.

حدود مجاز تماس با عوامل زیان‌آور محیط کار

آلاینده‌های شیمیایی که به هر صورت وارد بدن شوند، باعث بروز عوارض مختلف خواهند شد. میزان تحمل بدن انسان در برابر عناصر و ترکیبات مختلف متفاوت است. براي هر ماده شیمیایی حدود مجاز تماس شغلی تعریف شده که در اثر تماس مداوم در مدت اشتغال فرد، باعث بروز بیماري در او نشود.

TLV: به میزان غلظت و حدود مجاز تماس شغلی که براي 8 ساعت کار تعیین‌شده گفته می‌شود. یعنی اگر فرد 8 ساعت با این ماده در تماس باشد دچار مشکل نخواهد شد.

STEL: مدت زمان تماس بسیار کم و حدود 15 دقیقه است. یعنی فرد تنها 15 دقیقه می‌تواند با مواد شیمیایی در تماس باشد. 

حدود تماس غیرقابل‌قبول: میزانی از غلظت مواد شیمیایی که تماس حتی براي یک ثانیه نیز ممکن است کشنده باشد و به‌هیچ‌عنوان اجازه ورود به چنین مکانی داده نخواهد شد.

ارائه اطلاعات مواد شیمیایی SDS یا MSDS (Material Safety Data Sheet)

از آنجا که هر فرد حق دارد و لازم است که مواد شیمیایی که با آن سروکار دارد را بشناسد و از خطرات آن آگاه باشد، ضروری است این اطلاعات روی برچسب ظروف مواد شیمیایی درج‌شده باشد و یا در بروشور همراه آن در اختیار مصرف‌کننده قرار گیرد.

• اطلاعات ضروری در رابطه با خصوصیات مواد آلاینده شیمیایی و مشخصات محتوای مواد داخل قوطی‌ها مانند نقطه جوش، نقطه ذوب و درجه حرارت اشتعال بر روی لیبل و برچسب‌ها درج شود. 
•  
• اطلاعات مربوط به اثرات فیزیولوژیک و میزان سمیت و مضرات آن، طبقه‌بندی (کلاس) خطر و سرطان‌زایی آن، علائم مسمومیت با مواد شیمیایی و محتواي موجود در ظروف، خطرات مواد شیمیایی، امکان یا عدم امکان انتشار آن در هوا، میزان واکنش‌پذیری، شرایط انبارداری، شرایط دفع مواد زائد و وسایل حفاظت فردي مناسب با آن درج گردد.
• کمک‌های اولیه لازم در صورت تماس با مواد شیمیایی و بروز علائم مسمومیت تعیین شود.
• نصب برچسب خوانا همراه علائم اختصاری روی ظروف مواد شیمیایی و اطلاعات تکمیلی در بروشور مربوطه ضروری است.
• آشنایی با علائم و نشانه‌های استاندارد جهانی و هشدار برای مواد خطرناك، سمی، خورنده، قابل اشتعال، قابل انفجار و رادیواکتیو بر روی ظروف مواد شیمیایی امری مهم و ضروری است.