از این میزان حدود ۱۵ میلیون تن به مصرف داخلی تعلق گرفته و حدود ۱۲ میلیون تن نیز صادر شده است. حال این سوال مطرح می‌شود که ۳ میلیون تن باقیمانده که تقریبا معادل ۱۰ درصد تولید فولاد کشور است، چه شده؟ در ادامه و به‌سرعت شائبه‌هایی مبنی بر گم شدن یا قاچاق فولاد از کشور مطرح شد. «روزگار معدن» برای بررسی دقیق این موضوع با فعالان صنعت فولاد گفت‌وگو کرده است. براساس بررسی‌های مطرح‌شده این‌گونه برداشت می‌شود که مسئله قاچاق فولاد با وجود حجم بالای آن، منتفی است؛ بنابراین این اختلاف از یک‌سو از گپ‌های آماری نشأت می‌گیرد و از سوی دیگر، با بی‌ثباتی‌های حاکم بر اقتصاد کشور، فولاد به کالای سرمایه‌ای بدل شده و می‌توان گفت بخش قابل‌توجهی از محصولات این زنجیره خریداری و انبار می‌شوند.
شانتاژ خبری
در بیش از یک‌سال گذشته، شاهد شدت گرفتن التهابات در بازار فولاد بودیم. التهاباتی که به اختلاف میان فعالان این زنجیره دامن زد و درنهایت هفته گذشته اخباری مبنی بر معلوم نبودن سرنوشت ۳میلیون تن فولاد منتشر شد. اخباری که بیشتر جنبه شانتاژ داشت.
در همین حال، هفته گذشته انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران آماری را منتشر کرد که براساس آن، در سال ۹۹، مصرف ظاهری تیرآهن با رشد ۱۶ درصدی نسبت به سال ۹۸ به یک میلیون و ۸۷ هزار تن رسیده است.
مصرف ظاهری میلگرد هم با ۲۶ درصد افزایش به ۷ میلیون و ۷۱۴ هزار تن رسید. مصرف ظاهری نبشی، ناودانی و سایر مقاطع طویل فولادی نیز با رشد ۱۰ درصدی همراه بوده است.
محصولات فولادی یادشده در صنعت ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی کاربرد دارند، بنابراین تحلیل رشد مصرف ظاهری و واقعی آنها ساده‌تر است. درواقع این رشد مصرف در شرایطی حاصل‌شده که سال گذشته شاهد رونق در ساخت‌وساز نبودیم.
در همین حال دولت با چالش‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا روبه‌رو بود و پروژه‌های عمرانی هم رونق چندانی نداشتند.
حال می‌توان اینطور ادعا کرد که بخش قابل‌توجهی از محصولات خریداری‌شده، مصرف نشده‌اند؛ یعنی هدف از خریدوفروش آنها واسطه‌گری، دلالی، کسب سود بیشتر یا سرمایه‌گذاری بوده است.
تکذیب ادعای گمشدن فولاد
سیدرضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با «روزگار معدن»، ادعای مطرح‌شده درباره گمشدن ۳ میلیون تن فولاد در سال ۱۳۹۹ را نادرست خواند و تاکید کرد: برداشت اشتباهی از آمار و تحلیل‌ها انجام شده است.
سال گذشته ۱۴میلیون و ۳۰۰ هزار تن شمش فولاد برای تامین نیاز بازار داخل عرضه شد. اما فقط ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تن میلگرد تولید و به‌عنوان محصول نهایی روانه بازار شد؛ بنابراین ۳ میلیون تن از شمش فولاد مازاد نیاز
بوده است. این رقم از آن جهت اهمیت دارد که نوردکاران در ماه‌های گذشته همواره نسبت به کمبود شمش یا عرضه قطره‌چکانی آن گلایه داشته‌اند. اما درحال‌حاضر اینطور برداشت می‌شود که شمش اختصاص‌یافته به بازار داخلی به مراتب بیش از تولید واحدهای فولادی ساختمانی است. این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در ادامه هر نوع تناقضی در آمار تولید، فروش و صادرات را ناشی از اختلافات آماری دانست و تاکید کرد: قاچاق فولاد نداریم.
فولاد، کالای سرمایه‌ای
شهرستانی در ادامه و در پاسخ به سوالی مبنی بر رشد ۲۶ درصدی مصرف ظاهری میلگرد و افزایش ۱۶ درصدی مصرف ظاهری تیرآهن طی سال ۹۹ با وجود رکود اقتصادی حاکم بر کشور، گفت: این رشد قابل‌توجه مصرف در شرایطی حاصل‌شده که سال گذشته شاهد رونق فعالیت‌های عمرانی از سوی دولت یا ساخت‌وساز نبودیم. در همین حال باید تاکید کرد در سال گذشته شاهد تورم بی‌سابقه‌ای در کشور بودیم؛ به‌علاوه آنکه نرخ ارز نیز رشد قابل‌توجهی را پشت‌سر گذاشت. تمام موارد یادشده سهم اثرگذاری در رشد مصرف ظاهری فولاد دارند. درواقع می‌توان اینطور برداشت کرد که در شرایط ناپایداری اقتصادی حاکم بر کشور، فولاد به کالایی سرمایه‌ای بدل شده است. فولاد در رده محصولاتی قراردارد که از امکان نقدشوندگی بالایی برخوردار است؛ درنتیجه از یک‌سو عده‌ای برای بی‌ارزش نشدن پول خود به خرید فولاد روی آورده‌اند و از سوی دیگر، عده‌ای با پیش‌بینی رشد نرخ این فلز در سال آینده، زودتر از موعد اقدام به خرید محصولات فولادی برای انجام این پروژه‌های آتی خود کرده‌اند.
ضرورت ایجاد سامانه یکپارچه ثبت اطلاعات
ابوذر انصاری، کارشناس بازار کالایی در گفت‌وگو با «روزگار معدن» و در پاسخ به سوالی مبنی بر اختلاف آماری میان تولید، مصرف و صادرات فولاد که این روزها خبرساز و شایعه گم شدن ۳ میلیون تنی فولاد را مطرح شده است، گفت: اختلافات مطرح‌شده از نبود سامانه‌ای جامع و یکپارچه برای ثبت اطلاعات نشأت می‌گیرد. آمار تولید، فروش و صادرات محصولات پتروشیمی به‌طور دقیق در سامانه‌ای ثبت می‌شود اما چنین سامانه جامعی برای ثبت اطلاعات تمام واحدهای فولادی وجود ندارد؛ بنابراین چنین اختلافاتی را باید از نبود سیستمی جامع برای ثبت دقیق اطلاعات و باگ‌های آماری موجود دانست.
وی در ادامه افزود: متاسفانه تفکری که بر تنظیم بازار فولاد حاکم‌شده، از اساس اشتباه است. وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی این صنعت، تاکنون نتوانسته از عهده این امر بر بیاید و بر همین اساس نیز هر روز شاهد درگیری و موجی از نارضایتی در این زنجیره هستیم. به‌علاوه آنکه شفافیت لازم را در این زنجیره نداریم.
این کارشناس بازار کالایی در ادامه شائبه قاچاق فولاد در سطح گسترده را مردود دانست و گفت: چنین شائبه‌هایی با هدف گرم کردن بازار داغ فولاد و انتقاد به سیاست‌های حاکم بر این زنجیره مطرح می‌شود. البته سیاست‌های حاکم بر این زنجیره اشتباه است اما بعید به‌نظر می‌رسد امکان صادرات فولاد در این حجم و در قالب قاچاق ممکن باشد.
بی‌ثباتی اقتصادی
انصاری تاکید کرد: به‌علاوه آنکه در چند سال اخیر و با بی‌ثباتی‌های حاکم بر اقتصاد کشور، شاهد هستیم فولاد به‌عنوان کالایی سرمایه‌ای خریداری و انبار می‌شود. همین انبار کردن نیز اختلافات یادشده را توجیه می‌کند.
این کارشناس بازار کالایی در ادامه و در پاسخ به سوالی درباره افزایش مصرف ظاهری محصولات فولادی طی سال ۹۹، گفت: نرخ فروش فولاد در بازار جهانی و بهای ارز، به‌عنوان ۲ پارامتر بنیادی در تعیین نرخ فولاد شناخته می‌شود.
با وجود اینکه رکود بر ساخت‌وساز سایه افکنده اما در همین زمان عوامل بنیادی حاکم بر نرخ فولاد، رو به رشد گزارش می‌شود. بر همین اساس نیز تقاضا برای این فلز رو به رشد است. درواقع این تقاضا از سفته‌بازی نشأت می‌گیرد.
وی خاطرنشان کرد: لزوما کالایی که خریداری می‌شود، با هدف ساخت‌وساز نیست، بلکه به‌دلیل بی‌ثباتی‌های اقتصاد کلان و سیاست، کالاهای مصرفی نیز در رده کالاهای سرمایه‌ای درآمده‌اند.
سخن پایانی
مجموع موارد یادشده حکایت از آن دارد که نتیجه سیاست‌های اشتباه یک سال اخیر همچنان در زنجیره فولاد مشاهده می‌شود. به‌علاوه آنکه این زنجیره از نبود سیستم جامعی برای ثبت دقیق اطلاعات تولید، فروش و صادرات رنج می‌برد. همین نبود فضای شفاف نیز بر چالش‌های این زنجیره می‌افزاید. البته در همین حال باید تاکید کرد که بی‌ثباتی‌های حاکم بر اقتصاد کشور و نوسانات ارزی نیز این روند را تشدید کرده است، چراکه در چنین فضایی محصولات فولادی نیز در قالب کالاهای سرمایه‌ای درآمده‌اند و خرید و فروش آنها با هدف سرمایه‌گذاری انجام می‌شود؛ بنابراین شاهد رشد قابل‌توجه مصرف ظاهری محصولات فولادی در عین رکود حاکم بر صنعت ساخت‌وساز هستیم./روزگار معدن