خواص فولاد به درصد کربن موجود در آن، عملیات حرارتی انجام‌شده روی آن و فلزهای آلیاژدهنده موجود در آن بستگی دارد. از فولادی که بین دوهزارم‌درصد تا دو دهم‌درصد کربن داشته باشد برای ساختن سیم، لوله و ورق‌های فولادی استفاده می‌شود. نورد سرد و گرم یکی از روش‌های مرسوم برای تولید ورق‌های فولادی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بدون احداث واحدهای جدید نورد گرم و استفاده از ظرفیت‌های موجود در بخش با مدیریت شبه‌دولتی و خصوصی می‌توان تولید ورق نورد گرم را در حدود ۳۰درصد افزایش داد و مانع خام‌فروشی اسلب در کشور شد.
باگ صنعتی صادرات اسلب
به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، عدم‌استفاده از ظرفیت خالی واحدها و خام‌فروشی اسلب، کمبود ظرفیت تولید برای واحدهای تولیدی زیر ۳میلی‌متر و عدم‌استفاده از توان داخل در طراحی، مهندسی و ساخت واحدها، از مشکلات واحدهای تولید ورق‌های نورد گرم است و کمبود خوراک برای تخصیص واحدها، قیمت‌گذاری محصولات و عدم‌تولید ورق با ارزش‌افزوده بالاتر، مشکلات واحدهای ورق‌های نورد سرد و پوششدار بیان شده است. همچنین فقدان بررسی دقیق بازار و هزینه سرمایه‌گذاری و ریسک بالا برای کل خط، از عوامل مشکل‌آفرین در حوزه ورق‌های فولاد زنگ‌نزن و آلیاژی است که با بررسی دقیق مشکلات واحدهای تولید انواع ورق‌ها، راهکارهای کارآمد ارائه شده است. این راهکارها شامل تعیین فهرست اولویت‌های سرمایه‌گذاری در زنجیره صنعت فولاد با رویکرد رفع واردات و ایجاد ارزش‌افزوده و ابلاغ آن به بانک مرکزی و صندوق توسعه ملی، حذف معافیت مالیاتی زنجیره‌های ناقص و عامل صادرات خوراک واحدهای پایین‌دست، تغییر نظام رتبه‌بندی و اعطای تسهیلات دولتی و یارانه انرژی و اختصاص حمایت‌های دولتی به تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا مانند ورق‌های نورد گرم با ضخامت کمتر از ۳میلی‌متر، ورق‌های نورد سرد زیر یک‌میلی‌متر و ورق‌های آلیاژی و زنگ‌نزن می‌شود.
ورق‌های فولادی، از محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا در زنجیره فولاد هستند که توسعه آنها، از خام‌فروشی جلوگیری می‌کند و باعث درآمدزایی بیشتر ارزی می‌شود. سایر صنایع کشور نیز همچون خودروسازی، لوازم‌خانگی، صنعت نفت و گاز و لوله و پروفیل، به آن وابسته هستند و برای تامین برخی از نیازهای این صنایع نیز واردات باید انجام شود. ظرفیت خالی در ورق‌های نورد گرم ۳/ ۳میلیون تن، در ورق‌های نورد سرد ۷/ ۱میلیون تن و در ورق‌های پوششدار ۵/ ۲میلیون تن است.
با بررسی تجارت ورق‌های فولادی در کشور مشخص شد در ۱۰سال گذشته، میانگین واردات انواع ورق‌های فولادی ۵/ ۱میلیارد دلار که بیشتر آن شامل محصولات با ارزش‌افزوده بالا می‌شود، از قبیل ورق‌های گرم زیر ۳میلی‌متر و ورق‌های نورد سرد زیر یک‌میلی‌متر و انواع ورق‌های آلیاژی و به طور میانگین حدود ۶۰۰میلیون دلار ورق فولادی که اغلب ارزش‌افزوده کمتری داشتند مانند ورق‌های گرم با عرض کم و ضخامت بالا صادر شده است.
کاربرد ورق‌های فولادی
اصلی‌ترین کاربرد ورق‌های فولادی در لوازم‌خانگی در بدنه یخچال، ماشین لباسشویی، کولر آبی و سایر لوازم‌خانگی است. در بخش‌های بیرونی لوازم‌خانگی از ورق‌های رنگی و در بخش‌های داخلی آنها از ورق‌های گالوانیزه استفاده می‌شود. ورق‌های رنگی از ورق‌های نورد سرد با ضخامت کم تولید می‌شوند و باید کیفیت سطحی بالایی داشته و فاقد هرگونه اعوجاج باشند.
لوله‌های فولادی نیز از جمله محصولات تکمیلی زنجیره فولاد هستند که به طور گسترده در صنایع مختلف برای انتقال سیالات کاربرد دارند. همچنین کاربرد پروفیل‌ها در ساخت انواع در و پنجره، نرده‌کشی، چارچوب و راه‌پله‌هاست. از ورق‌های متنوعی بسته به کاربرد، ابعاد، ضخامت و روش تولید در صنعت لوله و پروفیل استفاده می‌شود. مهم‌ترین ورق‌هایی که در این صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرند ورق‌های نورد گرم غیر‌آلیاژی با ضخامت ۲میلی‌متر هستند که در سال‌های اخیر واردات بالایی داشته‌اند.
روند نزولی تولید ورق نورد گرم
یکی از دلایل روند نزولی تولید ورق نورد گرم در کشور کاهش تولید در بخش خصوصی است. تولید بخش خصوصی در سال ۱۳۹۱، ۹/ ۱میلیون تن بود که تا سال ۱۳۹۷ به ۵۰۰هزار تن کاهش پیدا کرد و سپس به ۸۰۰هزار تن در سال ۱۳۹۹ رسید. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که بدون احداث واحدهای جدید نورد گرم و استفاده از ظرفیت‌های موجود با مدیریت شبه‌دولتی و خصوصی می‌توان تولید ورق نورد گرم را حدود ۳۰درصد افزایش داد و مانع خام‌فروشی اسلب در کشور شد.
تجارت ورق نورد گرم
میزان واردات ورق نورد گرم در سال‌های اخیر به‌شدت کاهش پیدا کرده، به طوری که در سال‌های۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ به طور میانگین ۷۰۰میلیون دلار واردات داشته، اما در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ حدود ۱۰۰میلیون دلار بوده است. در سال ۱۳۹۹ رشد در واردات مشاهده شد و ارزش واردات در این سال به ۳۰۰میلیون دلار رسید. صادرات کشور نیز از ۶۴۰میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به ۳۰۰میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ کاهش پیدا کرد. میانگین ۱۰سال گذشته صادرات ورق نورد گرم ۵۸۰میلیون دلار بوده است. کاهش واردات کشور با میزان مصرف ظاهری آن متناسب است. به عبارتی کاهش واردات به دلیل بومی‌سازی تولید ورق‌های نورد گرم نیست، بلکه دلیل اصلی آن رکود در صنعت است و در صورتی که صنعت کشور از رکود خارج شود، واردات این نوع ورق افزایش خواهد یافت.
مسائل و پیشنهادها در مورد تولید ورق نورد گرم
بیش از ۳میلیون تن ظرفیت خالی در تولید ورق نورد گرم وجود دارد، این در حالی است که ۶/ ۱میلیون تن اسلب فولادی به دیگر کشورها صادر می‌شود و به واحدهای نورد گرم تخصیص پیدا نمی‌کند. یکی از علل اصلی این موضوع جذابیت صادرات به دلیل معافیت مالیاتی صادراتی است. تولیدکنندگان در صورتی که شمش خام را در داخل عرضه کنند درآمد حاصل از آن مشمول مالیات می‌شود؛ اما اگر صادرات انجام دهند، از مالیات معاف می‌شوند. یکی دیگر از علل صادرات اسلب خام، تامین نیازهای ارزی واحدهای فولادسازی، از جمله نسوزها، الکترود گرافیتی، برخی از فروآلیاژها و تجهیزات تولید است. بنابراین پیشنهاد می‌شود معافیت مالیاتی اسلب و ورق‌های نورد گرم که ضخامت بالایی دارند حذف شود و بر محصولات تخت که ارزش افزوده پایینی ایجاد می‌کنند عوارض صادراتی وضع شود. همچنین معافیت مالیاتی برای محصولات با ارزش‌افزوده بیشتر معین شود تا صادرکنندگان محصولات خام ترغیب شوند که از ظرفیت خالی واحدهای پایین‌دست نسبت به تولید و صادرات محصول با ارزش‌افزوده بالاتر و استفاده از روش حق‌العمل‌کاری اقدام کنند. در این صورت چالش تامین نیازهای ارزی، عدم‌استفاده از ظرفیت و خام‌فروشی حل خواهد شد و ارزآوری بیشتری برای کشور خواهد داشت./ دنیای اقتصاد