لطفاً به‌عنوان سؤال نخست، درباره وظایف و عملکرد ناحیه انرژی و سیالات توضیح دهید.
ناحیه انرژی و سیالات فولاد مبارکه تأمین انرژی و سیالات موردنیاز خطوط تولید فولاد مبارکه را به عهده دارد. این واحد از 6 زیرمجموعه تولیدی و 2 دفتر فنی و واحدهای اکسیژن و هیدروژن، نیروگاه، تصفیه آب و پساب، تولید آب سرد، گرم، دمین و بخار، توزیع سیالات و توزیع برق تشکیل شده است؛ ضمن اینکه دفتر فنی تولید و دفتر فنی تعمیرات پشتیبانی این واحدهای را به عهده دارد.
واحد اکسیژن
واحد فولادسازی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده اکسیژن تولیدی واحد ماست. واحد احیا مستقیم بزرگ‌ترین مصرف‌کننده ازت تولیدی است و هوای فشرده این واحد برای کل نواحی تولیدی فولاد مبارکه ارسال می‌شود. ظرفیت فعلی تولید اکسیژن این واحد 75 هزار نرمال مترمکعب در ساعت است و به همین نسبت ازت تولید می‌شود. آرگون هم به نسبت کمتر تولید و به مصرف فولادسازی می‌رسد. محصولات فوق در مخازن مایع ذخیره می‌شوند تا در زمان نیاز، تبدیل به گاز و برای مصرف فولاد ارسال شود.
استفاده از پساب‌های شهری در فرایند تولید
تأمین آب صنعتی تمام واحدهای شرکت در تصفیه آب و پساب انجام می‌شود. یکی از وظایف دیگر این واحد پیگیری مباحث زیست‌محیطی است. بر این اساس، انواع پساب‌ها در شرکت اعم از پساب‌های بهداشتی و صنعتی و پساب‌های شیمیایی ناحیه نورد سرد در سه تصفیه‌خانه موجود تصفیه می‌شود و از نظر زیست‌محیطی پساب تصفیه‌نشده در فولاد مبارکه وجود ندارد.
یکی از منابع جدید فولاد مبارکه برای تأمین آب موردنیازش پساب‌های شهری است که توسط چهار ایستگاه پمپاژ به شرکت منتقل می‌شود. ورنامخواست، مبارکه، زرین‌شهر و صفاییه 4 ایستگاه پمپاژ شهری هستند که زیرمجموعه همین واحد به شمار می‌آیند. وظیفه این ایستگاه‌ها دریافت پساب‌های شهری از تصفیه‌خانه‌های شهری و جمع‌آوری و انتقال به فولاد مبارکه است. در فولاد مبارکه تصفیه تکمیلی و تبدیل به آب صنعتی انجام می‌شود. بخش دیگری از آب صنعتی که ما تولید می‌کنیم و به چرخه تولید بازمی‌گردانیم پساب‌های صنعتی خود شرکت است که با تصفیه تکمیلی، بازچرخانی پساب را انجام می‌دهیم و بخش دیگری از آب صنعتی موردنیاز را از این منبع تأمین می‌کنیم.
تصفیه‌خانه‌های واحد توزیع سیالات
در واحد توزیع سیالات دو تصفیه‌خانه ویژه وجود دارد که یکی مربوط به نورد گرم و دیگر مربوط به خط اسیدشویی نورد سرد است. پس از اینکه آب در نورد گرم برای مصارف خنک‌کاری محصول و تجهیزات استفاده شد، واحد توزیع سیالات آن را تحویل می‌گیرد، چون این آب شامل آلودگی‌هایی مثل پوسته و لجن و روغن است. در تصفیه‌خانه نورد گرم آلودگی‌ها از آب جدا می‌شود و در برج خنک‌کن این آب مجدداً خنک می‌گردد و دوباره به سیکل تولید بازگردانی می‌شود. واحد تصفیه امولشن و تصفیه پساب‌های اسیدی نورد سرد را هم داریم که پساب‌های اسیدی را از واحدهای اسیدشویی 1 و 2 نورد سرد تحویل می‌گیرد و پس از خنثی‌سازی و تنظیم PH به‌عنوان پساب، تحویل واحد تصفیه آب و پساب می‌دهد.
به‌زودی فولاد مبارکه از برق شبکه بی‌نیاز خواهد شد
فولاد مبارکه به‌عنوان مهم‌ترین مصرف‌کننده انرژی الکتریکی کشور، نیاز دارد تا به برق تأمینی شبکه وابسته نباشد و بتواند پایداری تولید را در هر شرایطی تثبیت کند. واحد نیروگاه فولاد مبارکه مشتمل بر 4 توربوژنراتور است. از این تعداد، 3 توربوژنراتور در بدو راه‌اندازی در سال‌های 1370 راه‌اندازی شده و یک توربوژنراتور گازی نیز در سال 1382 به بهره‌برداری رسیده و فعلاً با ظرفیت عملی 250 مگاوات تأمین حدود 20 درصد انرژی موردنیاز فولاد مبارکه را به عهده دارد. با ورود نیروگاه 914 مگاواتی فولاد مبارکه و همین‌طور نیروگاه خورشیدی به‌زودی این شرکت از برق شبکه بی‌نیاز خواهد شد و حتی در بلندمدت می‌تواند تأمین‌کننده برق هم باشد.
واحد توزیع برق
این واحد انتقال انرژی الکتریکی از نیروگاه و شبکه سراسری به خطوط تولید و مدیریت مصرف آن را بر عهده دارد. وظیفه دیگر این واحد تعمیرات و نگهداری خطوط و تجهیزات فشارقوی و ادوات مورداستفاده در پست‌های فشارقوی است. تنظیم و نگهداری سیستم رله و حفاظت فولاد مبارکه هم بر عهده این واحد است.
واحد تولید آب سرد، گرم، دمین و بخار
در این بخش سه گرید آب از نظر کیفیت تولید می‌شود. گرید اول که باکیفیت‌ترین آب است موردنیاز تولید بخار فوق داغ برای نیروگاه بخار و تولید انرژی است. دو گرید دیگر فرایندهای تولید بخار اشباع و خنک‌سازی تجهیزات حساس در واحدهای فولادسازی، آهن‌سازی، ریخته‌گری و نورد سرد و گرم را پوشش می‌دهد. این واحد مسئولیت تأمین آب فوق گرم و آب سرد سیستم‌های گرمایش و سرمایش سالن‌های تولید نورد سرد، واحدهای اداری، پولپیت‌ها و هواسازهای صنعتی را هم بر عهده دارد. تولید بخار اشباع جهت استفاده در فرایند نورد سرد از دیگر مسئولیت‌های این واحد است.
دفاتر فنی تولید و تعمیرات
دفاتر فنی تولید و تعمیرات دو رکن اصلی ناحیه انرژی و سیالات به شمار می‌آیند. دفتر فنی تولید وظیفه نظارت بر فرایندهای تولید را دارد و کیفیت و کمیت تولید و هزینه‌های تولید و... را پشتیبانی می‌کند. دفتر فنی تعمیرات نظارت بر عملیات تعمیرات در ناحیه را بر عهده دارد و مشخص می‌کند تعمیرات به چه شکلی، با چه کیفیت و با چه ابزاری انجام می‌شود. برنامه‌ریزی انواع استانداردهای تعمیراتی و برنامه‌ریزی انواع درخواست کارهای تعمیراتی، رابط بین ناحیه و واحدهایی مثل تعمیرات و تعمیرگاه مرکزی، بازرسی فنی و واحدهای بیرون ناحیه هم در دفتر فنی تعمیرات انجام می‌شود.
انجام درست و دقیق وظایف در ناحیه انرژی و سیالات ضامن تولید پایدار و باکیفیت به شیوه‌ای اقتصادی در شرکت است.
اهم برنامه‌ها و اهداف و فعالیت‌های سال آینده در این مدیریت کدام‌اند؟
بخشی از برنامه سال آتی به افزایش ظرفیت تولید مربوط می‌شود و بخشی مربوط به توسعه کیفی محصولات و همچنین خدمات فنی و پشتیبانی است. ناحیه انرژی و سیالات لازم است انرژی و سیالات خطوط تولید را تأمین کند و هم‌راستا با نیاز خطوط تولید برنامه‌ریزی‌های لازم در این زمینه و همچنین بهینه‌سازی و کاهش مصرف حامل‌های انرژی را انجام دهد.
کسب گواهینامه استاندارد سیستم مدیریت بازدهی آب یعنی ایزو 46001 به چه معناست؟
یکی از اقدامات بسیار خوبی که فولاد مبارکه به‌طور جدی از سال‌ها قبل دنبال می‌کرد، راهبرد بهینه‌سازی و مدیریت مصرف آب بود. پروژه‌ها در این خصوص در شرکت انجام می‌شود و نتایج هم از سال 1397 به بعد مشاهده شد که با وجود محدودیت‌های شدید آبی در استان و خشک‌سالی‌های شدید در سال‌های اخیر، ما توانستیم رکوردهای تولید را بسیار بهتر از سال‌های قبل ارتقا دهیم. اقدامات ما بسیار گسترده و متنوع بود، ولی هیچ‌گاه به‌صورت آکادمیک و استانداردی به آن نگاه نمی‌کردیم. در واقع اقدامات بسیار خوبی انجام داده بودیم، ولی هیچ مرجع بیرونی به کار ما نظارت نداشت تا اگر نکته قابل‌بهبودی در این فرایند لازم است، آن را به ما گوشزد کند. سال گذشته این پیشنهاد از سوی قسمت تضمین کیفیت مطرح شد تا اگر امکان دارد، استاندارد 46001 ISO را که استاندارد مدیریت آب در شرکت است دنبال کنیم. الآن که موفق به کسب این استاندارد شده‌ایم، به گفته بسیاری از کارشناسان این حوزه توانسته‌ایم مطالب بسیار زیاد جدیدی یاد بگیریم و ان‌شاءالله با پیاده‌سازی این استاندارد و تداوم استقرار در سال‌های آینده بتوانیم اقدامات سیستماتیک بهتری برای شرکت انجام دهیم تا آبی را که در دسترس شرکت است به نحو درست و بهینه استفاده کنیم.
با توجه به اقدامات فعلی، فولاد مبارکه می‌تواند بازدهی آب در چرخه تولید را بهبود ببخشد؟
بهبود یک فرایند مستمر است و هیچ‌گاه نمی‌توانیم ادعا کنیم به نقطه اعلی رسیده‌ایم. پس حتی در کوچک‌ترین واحدها و کوچک‌ترین مصرف‌کننده‌ها همیشه جای بهبود وجود دارد. همین حرکت را سال 1394 برای استاندارد انرژی انجام دادیم و روند کاهش مصرف انرژی را شاهد بودیم. پس هرساله باید با برنامه‌ریزی برای کاهش میزان مصرف آب و انرژی و اجرای آن، این مهم را پیگیری کنیم. استاندارد آب استاندارد سخت‌گیرانه‌ای بود و ما اولین شرکت بزرگی هستیم که توانستیم این استاندارد را پیاده‌سازی کنیم.
درباره گواهینامه ایزو 50001 در حوزه انرژی توضیح دهید.
انرژی در صنعت تعاریف زیادی دارد. ما باید تمام انرژی‌های واردشده به شرکت را به یک زبان مشترک دربیاوریم. انرژی برق بر اساس کیلووات ساعت است؛ انرژی گاز بر اساس ارزش حرارتی سوخت است؛ سایر حامل‌های انرژی مثل هوای فشرده و نیتروژن و آب نیز هرکدام واحد اندازه‌گیری مشخصی دارند. زبان مشترک همه این‌ها می‌شود گیگاژول بر تن تولید که با تقسیم بر میزان تولید فولاد مبارکه عدد شاخص مصرف انرژی در فولاد مبارکه به دست می‌آید. این عدد الآن حدود 23.4 گیگا ژول بر تن فولاد خام است. استاندارد ملی تولید فولاد به شماره 9653 وجود دارد و ما الآن در زمینه مصرف 10 درصد پایین‌تر از استاندارد ملی هستیم. از زمان راه‌اندازی فولاد این استاندارد رعایت شده و روند ما کاهشی بوده است. این امر نشان می‌دهد ما استاندارد ایزو 5001 ISO مدیریت مصرف انرژی را به‌خوبی پیاده‌سازی می‌کنیم. واحدهای تولیدی و انرژی‌بر به همین ترتیب پروژه‌های کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی انرژی را انجام داده‌اند که توانسته‌ایم به این مهم دست پیدا کنیم.
نقش قراضه در کاهش مصارف انرژی چیست؟
تولید فولاد در ایران بر پایه آهن اسفنجی است. این به آن علت است که منابع قراضه در کشور ما ضعیف است. اگر بتوانیم قراضه بیشتری به‌عنوان خوراک واحدهای فولادسازی استفاده کنیم مصرف انرژی می‌تواند به عدد 20 هم برسد. البته که عدد 23 در سطح جهانی قابل‌قبول است و این عدد برمی‌گردد به درصد مصرف خوراک واحدها. آهن اسفنجیِ بیشتر مصرف انرژی را افزایش و مصرف قراضۀ بیشتر مصرف انرژی را کاهش می‌دهد.
در حوزه انرژی و سیالات، برای کاهش اتلاف حرارتی چه تدابیری اندیشیده شده است؟
در قالب استاندارد ایزو 50001 هر سال برنامه واحدهای تولیدکننده را ارائه می‌دهیم. بحث اتلاف حرارت چندین مفهوم دارد؛ اتلاف حرارت از فرایندهای تولید یا اتلاف حرارت از ساختمان‌های اداری و... . این‌ها باید از هم تفکیک شوند. در قسمت اداری مسئول این مبحث تعمیرات مرکزی است و مصرف آن‌ها برای ما بارز نیست. در سال 98 با احداث یک بویلر یازیافت حرارت در نیروگاه گازی توانستیم راندمان این نیروگاه را حدود 6 تا 7 درصد بهبود دهیم. اخیراً پروژه‌ای به بهره‌برداری رسید که واحدهای تولید بخار اشباع را در ناحیه نورد سرد به هم متصل کردیم و در نتیجه، حدود 10 تن در ساعت کاهش مصرف بخار داشتیم. در ناحیه فولادسازی پروژه power ON و power OFF کوره‌های قوس را داشتیم که در کاهش تلفات انرژی و حرارت اثرگذار است. پروژه خوبی هم در واحد احیا مستقیم در حال اجراست که با توسعه رکوپراتورهای مدول‌های احیا می‌توانند از حرارتی که در حال هدر رفتن است جلوگیری کنند و تولید بیشتری حاصل شود. پروژه توسعه رکوپراتورهای کوره‌های پیش‌گرم نورد گرم را سال گذشته داشتیم که اثرگذاری خوبی در کاهش مصرف انرژی داشت. هر پروژه بهبود یا بهینه‌سازی انرژی تا 3 سال می‌تواند برای ما به‌عنوان آورده بهینه‌ساز انرژی ملاک قرار بگیرد و بعد از 3 سال استاندارد از ما داده‌ها را به‌عنوان داده کاهش انرژی قبول نمی‌کند؛ بنابراین هر سال باید پروژه‌های کاهش مصرف انرژی جدید تعریف شود.
این اقدامات بر اساس سند پایداری و چشم‌انداز پنج‌ساله محیط‌زیست شرکت انجام می‌شود؟
محیط‌زیست و انرژی و سیالات هدف یکسانی دارند و همه اقدامات در خصوص بهبود شرایط محیط‌زیستی شرکت است. سندی هم که از طرف محیط‌زیست تعریف شده است با هماهنگی ناحیه انرژی و سیالات و بقیه نواحی تولیدی بوده که پروژه‌های مربوطه را پوشش می‌دهد.
کمی هم درباره پروژه انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی توضیح دهید.
عملیات اجرایی این پروژه از شهریور 1401 آغاز شده و در 2 فاز تعریف شده است. در فاز اول انتقال آب از سیرجان به اصفهان به طول 550 کیلومتر که طی آن 70 میلیون مترمکعب آب به استان اصفهان منتقل می‌شود و طبق برنامه شهریور سال آینده باید به بهره‌برداری برسد و امیدواریم با حمایت‌ها و پشتیبانی‌هایی که انجام می‌شود، این پروژه زودتر یعنی در بهار سال آینده به بهره‌برداری برسد. می‌توان گفت با بهره‌برداری از پروژه، تمام نیاز آبی ما از همین منبع رفع خواهد شد.