بانک صنعت و معدن از منظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در زمره بانک‌های دولتی تخصصی و توسعه‌ای طبقه‌بندی شده که وجه تمایز آنها با بانک‌های تجاری، سرمایه‌گذاری‌شان در طرح‌های پرریسک و دیر‌بازده هست که طبیعتا بانک‌های تجاری تمایلی به حضور در این قبیل طرح‌ها ندارند. بانک صنعت و معدن ماموریت خود را مشارکت در توسعه بخش صنعت و معدن کشور قرار داده است. شفافیت و انضباط مالی-اداری و رضایت شرکای حرفه‌ای خود را از اصول ارزشی‌اش تعریف کرده و تمرکز بر صنایع صادرات‌گرا، دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین را از جمله راهبردهای خود معرفی کرده است.
هدف اصلی این مقاله بررسی و ارزیابی مولفه «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» بانک صنعت و معدن در دامنه زمانی پنج‌ساله منتهی به سال ۱۴۰۰ است. این دوره متناظر با برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران هم هست. متذکر می‌شود در این نوشتار، سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به همراه سال پایه برنامه ششم، «دوره اول» و سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ «دوره دوم» نام گرفته است. ضمنا «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» نتیجه تفاضل «هزینه سود سپرده‌ها» از «درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» است که اگر عوامل درآمدی در این معادله، افزایش و برعکس عامل هزینه آن، کاهش یا کمتر فزونی یابد، ماحصل این عبارت یعنی «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» امکان افزایش پیدا می‌کند.
خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری
صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده بانک صنعت و معدن نشان می‌دهد «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» از ۱۴۶۵۵میلیارد ریال در سال پایه با متوسط رشد ۵۷ درصد نزدیک به ۶ برابر شده و به ۸۴۰۷۰ میلیارد ریال در سال پایانی دوره پنج‌ساله رسیده است. متوسط مقدار «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» که در دوره اول ۱۷۳۸۵ میلیارد ریال بوده، با ۲۵۳ درصد رشد، نزدیک به ۴ برابر شده و به ۶۱۳۶۶ میلیارد ریال در دوره دوم بالغ شده است. میانگین روند رشد «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» در دوره اول ۲۹درصد بوده در دوره دوم به ۷۶درصد ارتقا پیدا کرده و مشخص می‌کند متوسط رشد دوره دوم این شاخص از میانگین رشد دوره اول و همچنین از متوسط رشد پنج‌ساله فراتر رفته است. نتایج مثبت ارتقای این شاخص کلیدی به‌خصوص در دوره دوم اثر ارزشمند خود را در فرآیندها و عملیات بانکی گذاشته است. به‌منظور بررسی علل روند صعودی این مولفه مهم و اساسی، ابتدا به کنکاش درآمد در شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» می‌پردازیم.
درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی
«درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» از ۱۸۳۲۱ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۵۲ درصدی نزدیک به ۶برابر شده و به مقدار ۱۰۹۴۲۸ میلیارد ریال در سال پایانی دوره پنج‌ساله رسیده و متوسط مقدار آن از ۲۰۸۷۲ میلیارد ریال در دوره اول با متوسط رشد ۲۸۲ درصدی نزدیک به ۴ برابر شده و به ۷۹۸۳۳ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده است. متوسط روند رشد «درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» که در دوره اول ۲۶درصد بوده، در دوره دوم افزایش چشمگیری یافته و به ۷۰درصد ارتقا پیدا کرده است. محدوده زمانی‌که صورت‌های مالی حسابرسی‌شده بانک صنعت و معدن در دسترس بوده، باعث شده آنالیز «درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» به تفکیک «درآمد تسهیلات اعطایی» و «درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» صرفا برای سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ میسر باشد که نتایج آن نیز به‌دنبال آمده است.
درآمد تسهیلات اعطایی
«درآمد تسهیلات اعطایی» از ۳۲۸۸۷میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با متوسط رشد ۹۸ درصدی به ۱۰۵۲۴۸ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و چون «درآمد تسهیلات اعطایی» در سال ۱۳۹۹ مقدار ۹۲۵۳۹ میلیارد ریال است، درآمد تسهیلات اعطایی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۱۸۱ درصد رشد کرده است. رشد موصوف در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ماقبل آن ۱۴درصد است که با توجه به وزن بسیار اثربخش «درآمد تسهیلات اعطایی» در سبد درآمدهای بانک صنعت و معدن، بانک نتایج پژوهش‌های لازم با هدف افزایش روند درآمد تسهیلات اعطایی در سال ۱۴۰۱ را در اختیار داشته و مشغول پیاده‌سازی آنهاست.
درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی
«درآمد سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» در سال ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر ۳۱۹۵، ۱۴۵۱ و ۴۱۸۰ میلیارد ریال است که ثابت می‌کند رشد متوسط آن طی این دوره سه ساله برابر ۶۷ درصد است. جزو اثرگذار بعدی که در رابطه «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» تاثیر دارد، «هزینه سود سپرده‌ها»ست و از همین رو، در امتداد مقاله، سپرده‌های بانک آنالیز شده است.
مجموع سپرده‌های بانک
گفتنی است در طول این گفتار، مانده سپرده‌های پایان هر سال مالی ماخذ مقایسه در نظر گرفته شده که استفاده و بهره‌جویی از مقادیر متوسط هر دوره، نتایج مشابهی را می‌نمایاند. مجموع سپرده‌های بانک صنعت و معدن در سال پایه ۹۱۴۲۱ میلیارد ریال بوده که با رشد متوسط ۴۲ درصدی بیش از ۵ برابر شده و به ۵۰۷۲۶۹ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط سپرده‌های بانک در دوره اول ۱۴۲۸۴۸ میلیارد ریال بوده که با رشدی معادل ۱۸۲درصد نزدیک به ۳ برابر و به ۴۰۳۶۷۵میلیارد ریال در دوره دوم بالغ شده؛ اما برخلاف آنکه مقدار سپرده‌های بانک مستمرا در حال افزایش هستند، متوسط روند تجهیز سپرده‌ها از ۵۰ درصد دوره اول به ۳۷درصد در دوره دوم کاهش یافته است.
شایان ذکر است رشد سپرده‌های بانک در دوره دوم یعنی سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب ۳۰، ۶۴ و ۱۶ درصد است که رشد سال ۱۳۹۹ حتی بیشترین مقدار را در طول دوره مورد مطالعه به خود اختصاص داده که نتیجه فوق‌العاده مهمی تلقی می‌شود. با این حال روند رشد ۱۶ درصدی سال ۱۴۰۰ موجب کاهش متوسط روند رشد دوره دوم شده است. تجزیه‌و‌تحلیل دقیق‌‌تر «هزینه سود سپرده‌ها» به تتبع اجزای تشکیل‌دهنده مجموع سپرده‌های بانک نیاز دارد و به‌همین واسطه در مرحله نخست «سپرده‌های مشتریان» بررسی شده است.
سپرده‌های مشتریان
مانده «سپرده‌های مشتریان» که در سال پایه ۳۱۲۹۰ میلیارد ریال بوده با رشد متوسط ۳۹ درصدی، بیش از ۴ برابر شده و به ۱۴۶۲۶۹میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و متوسط آن که در دوره اول ۵۵۰۹۷ میلیارد ریال است با رشد ۱۲۶ درصدی بیش از دوبرابر و به ۱۲۴۷۲۲ میلیارد ریال در دوره دوم نائل شده است. مانده سپرده‌های مشتریان سال به سال زیاد شده، اما متوسط روند رشد آن که در دوره اول ۵۹ درصد بوده در دوره دوم به ۲۵ درصد کاهش پیدا کرده است. سپرده‌های مشتریان در سال‌های دوره دوم به تفکیک برابر ۸۸۸۷۲، ۱۳۹۰۲۴ و ۱۴۶۲۶۹ میلیارد است که رشد سال ۱۳۹۹ به ۱۳۹۸ معادل ۵۶ است، ولی رشد سال ۱۴۰۰ به ۱۳۹۹ به ۵ درصد رسیده که همین نزول روند رشد سال ۱۴۰۰ دلیل کاهش متوسط رشد دوره دوم بوده و یقینا بانک برآوردهای لازم در مورد چرایی این کاهش روند را با قصد بهبود آن به‌انجام رسانده است.
سپرده‌های سرمایه‌گذاری
«سپرده‌های سرمایه‌گذاری»(حقوق صاحبان سپرده‌های سرمایه‌گذاری) که در سال پایه ۶۰۱۳۰ میلیارد ریال بوده با رشد متوسط ۴۴ درصدی بیش از ۶ برابرشده و به ۳۶۰۹۹۹میلیارد ریال در سال۱۴۰۰ رسیده و متوسط آن از ۸۷۷۵۱ میلیارد ریال در دوره اول با روند رشد ۲۱۸ درصدی بیش از ۳ برابر شده و به ۲۷۸۹۵۴ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده، مضاف بر آنکه متوسط روند رشد سپرده‌های سرمایه‌گذاری که در دوره اول ۴۶درصد بوده، در دوره دوم به ۴۳ درصد رسیده است که بیان می‌دارد در دوره دوم کاهش اتکا به سپرده‌های سرمایه‌گذاری آغاز شده که لازم است ادامه یابد.
منتها کاهش روند تجهیز سپرده‌های مشتریان مجال جلوه به این حرکت مثبت را نداده است، زیرا چنانچه نسبت مانده سپرده‌های سرمایه‌گذاری در سبد سپرده‌های بانک حساب شود ملاحظه خواهد شد که این نسبت از ۶۶ درصد سال پایه به ۷۱ درصد در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته و متوسط آن که در دوره اول ۶۲ درصد بوده به ۶۹ درصد در دوره دوم افزایش پیدا کرده است که اگر روند رشد سپرده‌های مشتریان در سال ۱۴۰۰ مانند روند رشد آن در سال ۱۳۹۹ می‌بود چنین نسبت‌هایی برای سپرده‌های سرمایه‌گذاری به‌وقوع نمی‌پیوست. واکاوی‌های گفته شده اهمیت تجهیز سپرده‌های مشتریان را در کنش‌های بانکی بیش از پیش نمایان می‌سازد.
هزینه سود سپرده‌ها
هزینه سود سپرده‌ها از ۳۶۶۶ میلیارد ریال در سال پایه با رشد متوسط ۶۱ درصدی نزدیک به ۷ برابر شده و به ۲۵۳۵۸ میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است. متوسط «هزینه سود سپرده‌ها» در دوره اول ۳۴۸۷ میلیارد ریال بوده که با رشد ۴۳۰ درصدی بیش از ۵ برابر شده و به ۱۸۴۶۷ میلیارد ریال در دوره دوم رسیده و متوسط روند رشد هزینه سود سپرده‌ها که در دوره اول ۱۳ درصد بوده به ۹۴ درصد در دوره دوم افزایش یافته است.
چنانچه نسبت «درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» به «هزینه سود سپرده‌ها»ی بانک در دوره پنج‌ساله محاسبه شود، مشاهده خواهد شد، کسر مزبور از ۵۰۰درصد در سال پایه به ۴۳۲ درصد در سال پایانی دوره کاهش پیدا کرده ضمن آنکه مقدار این نسبت در دوره اول ۵۹۹ بوده و در دوره دوم به ۴۱۷ درصد رسیده است. حاصل کسر مذکور سبقت گرفتن «هزینه سود سپرده‌ها» نسبت به تندی «درآمد تسهیلات اعطایی، سپرده‌گذاری و اوراق بدهی» به‌ویژه در دوره دوم را نمایان می‌سازد.
مواردی که تاکنون در مورد تجهیز و ظرفیت سپرده‌های بانک ارائه شده به همراه توجه به فاصله معنادار بین مانده تسهیلات و مانده سپرده‌های بانک در دوره ارزیابی پنج‌ساله مبین حضور عوامل تاثیرگذار دیگری در شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» است که در تکمیل مقاله به آن دقت شده است.
دیگر عوامل تاثیرگذار
شناخت ترکیب ساختار منابع در بانک صنعت و معدن را نباید از نظر دور داشت. به عنوان مثال «ذخایر و سایر بدهی‌ها» در بانک صنعت و معدن در ابتدای دوره ۱۱۶۰۱۸ میلیارد ریال است که با متوسط رشد ۶۹ درصدی بیش از ۱۲برابر شده و به ۱۴۳۴۰۲۱ میلیارد ریال رسیده است. به‌واسطه درک بهتر از میزان و مقدار این مولفه چنانچه نسبت متوسط «ذخایر و سایر بدهی‌ها» به «سپرده‌های مشتریان» در طول دوره پنج ساله محاسبه شود معلوم می‌شود که نتیجه این کسر مقداری بیش از ۶ است. یعنی در دامنه زمانی ارزیابی پنج‌ساله، «ذخایر و سایر بدهی‌ها» به‌طور متوسط بیش از ۶ برابر «سپرده‌های مشتریان» در منابع بانک بوده که این نسبت در ابتدای دوره بیش از ۳ و در پایان دوره نزدیک به ۱۰ شده است که مجددا روند رشد حجم «ذخایر و سایر بدهی‌های» بانک صنعت و معدن را یادآوری می‌کند. طبعا عکس‌العمل این عنصر مهم در جای جای عملیاتی بانکی به‌خصوص در شاخصه «درآمد تسهیلات اعطایی» مشهود است.
دیده شد که چگونه منابع بانک صنعت و معدن نقشی ثمربخش در اعتلای شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» ایفا کرده‌اند. با چنین پیشینه با ارزشی بدیهی است که ذی‌نفعان بانک منتظر دستیابی به رکوردهای بالاتری در دوره‌های آتی هستند و از آنجا که اوج روند افزایش «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» در سال ۱۳۹۹ با ۲۱۱ درصد رشد نسبت به سال ماقبل آن اتفاق افتاده بنابراین بانک از ظرفیت لازم برای صعود در شاخص «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» برخوردار است. مسلما بانک‌صنعت و معدن در ادامه مسیر خود در جهت رشد مقدار و شیب روند «خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری» اقدامات شایسته و درخور توجهی را به فعلیت خواهد رساند./ دنیای اقتصاد